هزینه فرصتهزینه فرصت (opportunity cost) عبارت است از سودی که یک فرد می‌تواند دریافت کند اما از آن صرف‌نظر می‌کند تا برنامه و نقشه‌ی دیگری را اجرا کند. درواقع، هزینه فرصت زمانی است که بابت انجام یک کار، فرصت اجرای ایده‌های دیگر را از دست می‌دهیم. اصطلاح هزینه فرصت تنها برای کالاهای مادی به کار نمی‌رود؛ محاسبه هزینه به مفهوم اقتصادی آن، چیزی فراتر از مفهوم حسابداری است. ۱ - توضیح اجمالیاقتصاد یک علم اجتماعی است که از عمر آن بیش از چند قرن نگذشته است. مساله اصلی اقتصاد، تخصیص منابع بهینه به همراه ارضاء نیازهای بشری است. اقتصاددانان در جهان هستی به علت اینکه نیازهای بشری نامحدودند و منابع محدود است، به دنبال بهترین راه برای تخصیص منابع هستند؛ که این مهم با هزینه فرصت به بهترین وجه تبین می‌شود. علاوه بر این از مفهوم هزینه فرصت می‌توان در یافتن مزیت نسبی در تجارت نیز بهره برد؛ البته بیشتر اوقات در اقتصاد هزینه فرصت در پروژه‌های اقتصادی مطرح می‌گردد و هدف اصلی از طرح آن نیز بررسی تخصیص بهینه منابع موجود است. پس می‌توان گفت یکی از مفاهیم کلیدی که در نظریه‌پردازی درباره سرمایه‌گذاری نقش محوری دارد، مفهوم هزینه فرصت است. [۱]
میرمعزی، حسین، هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی، مجله اقتصاد اسلامی، مدیر مسول علی اکبر رشاد، سردبیر سعید فراهانی فرد، شماره۱۶، ص۷۸.
هزینه فرصت که به آن عباراتی چون هزینه اقتصادی، هزینه واقعی یا قیمت سایه نیز می‌گویند، همان هزینه‌ای است که برای فرصت‌های از دست رفته پرداخت، می‌شود. زمانی که در مورد مصرف منابع کمیاب (دارای محدودیت مصرف)، جهت تولید کالایی معین از کالایی دیگر چشم‌پوشی می‌کنیم، در واقع آن کالای دیگر را جهت تولید کالای معینی، قربانی کرده‌ایم و این کاهش تولید (کالای فدا شده) را می‌توان به منزله هزینه تولید کالای معین تلقی کرد؛ که به آن هزینه فرصت گفته می‌شود. [۲]
لیپسی، ریچارد جی،هاربری، کالبن، اصول علم اقتصاد، ارشاد فکری، مشهد، نیکا، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۷.
[۳]
http://economi.blog.ir/۱۳۹۴/۰۸/۱۲
زمانی که یک عامل تولید کمیاب است، تخصیص آن در زمینه‌های دیگر است. ارزش استفاده از فرصت‌های دیگر که از آن صرف نظر می‌کنیم را هزینه فرصت می‌نامیم که در واقع تشریح‌کننده این واقعیت است که اگر انتخاب اولیه صورت نمی‌گرفت، انتخاب‌های دیگری با ارزش‌های متفاوت وجود داشت، که می‌توانست صورت بگیرد. برای تفهیم نظریه اساسی انتخاب بین شقوق مختلف، اقتصاددانان اصطلاح هزینه فرصت‌های از دست رفته را (که برخی اوقات هزینه اقتصادی یا هزینه واقعی نیز نامیده می‌شود) به کار می‌برند. که در واقع بیانگر هزینه‌هائی است که برای به دست آوردن یک چیز براساس فدا کردن امکانات دیگر پرداخته می‌شود. [۴]
لیپسی، ریچارد جی،هاربری، کالبن، اصول علم اقتصاد، ارشاد فکری، مشهد، نیکا، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۷.
[۵]
Eat well john، Murray Milgate، peter، Newman: the new Palgrave.
۲ - تعریف هزینه فرصتهزینه فرصت ارتباط تنگاتنگی با فرایند تصمیم‌گیری و انتخاب دارد. انتخابگر و تصمیم‌گیرنده در لحظه تصمیم‌گیری و پیش از آن‌که تصمیم بگیرد، در ذهن خود فرصت‌هائی را که با این تصمیم از دست می‌دهد ارزیابی می‌کند؛ بنابراین این ارزیابی ذهنی، به شخص تصمیم‌گیرنده قائم است و از فردی به فرد دیگری تفاوت می‌کند. هزینه فرصت، مقدم بر تصمیم‌گیری و مؤثر بر آن است و در تجزیه و تحلیل فرایند انتخاب در رتبه علل آن قرار می‌گیرد. [۶]
میرمعزی، حسین، هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی، مجله اقتصاد اسلامی، مدیر مسول علی اکبر رشاد، سردبیر سعید فراهانی‌فرد، شماره۱۶، ص۷۸.
هزینه فرصت از دست رفته با واحدهای اندازه‌گیری فیزیکی سنجیده می‌شود نه پول. در واقع برخی اوقات برای تمییز بین هزینه فرصت‌های از دست رفته و هزینه پولی، می‌توان اصطلاح هزینه واقعی فرصت‌های از دست رفته را بکار برد؛ که همان ارزش واقعی کالای فدا شده است. [۷]
لیپسی، ریچارد جی،هاربری، کالبن، اصول علم اقتصاد، ارشاد فکری، مشهد، نیکا، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۷.
(گرچه آن را با پول نمی‌سنجند اما به این علت که ما ارزش کالاهای فدا شده را با پول می‌سنجیم به مجرد شنیدن قیمت یک چیز تلویجاً اقدام به مقایسه هزینه فرصت‌های از دست رفته با پول می‌کنیم ولی در واقع واحد هزینه فرصت ارزش ذهنی است نه پول).به دلیل این که هزینه فرصت به معنای چشم‌پوشی از مقادیر کالای دیگر است و باید آن کالای فدا شده ارزشی داشته باشد، بدین ترتیب هزینه فرصت معمولا هزینه‌ای مثبت است؛ [۸]
لیپسی، ریچارد جی،هاربری، کالبن، اصول علم اقتصاد، ارشاد فکری، مشهد، نیکا، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۷.
البته برای در مورد کالای رایگان، عوامل تولیدی که بیش از یک مورد مصرف ندارند و بیکاری عمومی، هزینه فرصت صفر است. [۹]
لیپسی، ریچارد جی،هاربری، کالبن، اصول علم اقتصاد، ارشاد فکری، مشهد، نیکا، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۷.
۳ - تفاوت هزینه فرصت با هزینه حسابداریهزینه فرصت با هزینه حسابداری متفاوت است هزینه حسابداری به دست آوردن یک چیز پولی است که برای آن می‌پردازیم ولی هزینه فرصت چیزهائی است که می‌توانستیم با آن پول به دست آوریم ولی از آن چشم پوشی می‌کنیم. هزینه فرصت بر انتخاب یک پروژه اثر می‌گذارد و انتخاب آن پروژه سبب پدید آمدن هزینه حسابداری می‌گردد. [۱۰]
میرمعزی، حسین، هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی، مجله اقتصاد اسلامی، مدیر مسول علی اکبر رشاد، سردبیر سعید فراهانی فرد، شماره۱۶، ص۷۸.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «هزینه فرصت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۲/۱۰. |