هدایتگری قرآن (قرآن)قرآن کریم، کتابی هدایتگر برای انسان و جنیان است. در این مقاله آیات مرتبط با هدایتگری قرآن معرفی می‌شوند. ۱ - کتاب هدایتگرقرآن، كتابى هدایتگر: ۱. «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ؛اين كتاب با عظمتى است كه هيچگونه شكى در آن نيست و مايه هدايت پرهیزکاران است.» ۲. «وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ اتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ • أَوْ تَقُولُوا لَوْ أَنَّا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتابُ لَكُنَّا أَهْدى مِنْهُمْ فَقَدْ جاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ ...؛ و اين كتابى است پر بركت، كه ما نازل كرديم؛ از آن پیروی كنيد، و پرهيزگارى پيشه نماييد، تا مورد رحمت خدا قرار گيريد. يا بگوييد: اگر كتاب آسمانى بر ما نازل مى‌شد، از آنها هدايت يافته‌تر بوديم. اينك آيات و دلايل روشن از جانب پروردگارتان، و هدايت و رحمت براى شما آمد....» ۳. «... قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛... بگو: من تنها از چيزى پيروى مى‌كنم كه از سوى پروردگارم بر من وحی مى‌شود؛ اين آيات وسيله‌هاى بصیرت از جانب پروردگارتان، و مايه هدايت و رحمت است براى گروهى كه ایمان مى‌آورند.» ۴. «يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ؛اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است؛ و درمانى براى آنچه در سينه‌هاست؛ و هدايت و رحمتى است براى مؤمنان.» ۵. «لَقَدْ كانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبابِ ما كانَ حَدِيثاً يُفْتَرى وَ لكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصِيلَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛به راستى در سرگذشت آنها عبرتى براى صاحبان اندیشه بود. اينها داستان دروغين نبود؛ بلكه وحى آسمانى است، و با كتب آسمانى پيشين هماهنگ است؛ و در آن است شرح هر چيزى (كه مايه سعادت انسان است)؛ و هدايت و رحمتى است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۶. «وَ ما أَنْتَ بِهادِ الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ؛و نيز نمى‌توانى نابينايان را از گمراهيشان هدايت كنى؛ تو تنها مى‌توانى سخنت را به گوش كسانى برسانى كه آماده پذيرش ايمان به آيات ما هستند و در برابر حق تسلیم هستند.» ۲ - هدایت‌کننده به استوارترین راهقرآن، هدايت‌كننده انسانها به استوارترين راهها: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ ...؛اين قرآن، به راهى كه استوارترين راههاست، هدايت مى‌كند....» ۳ - وسیله هدایت الهیخداوند، هدايت‌كننده انسانها به وسيله قرآن: «وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ أَنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يُرِيدُ؛اين گونه ما قرآن را بصورت آيات روشنى نازل كرديم؛ و خداوند هركس را اراده كند هدايت مى‌نمايد.» ۴ - اقرار به هدایتگری قرآناقرار گروهى از جنّیان به هدايتگرى قرآن: ۱. «وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَيْكَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ ... • قالُوا يا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا كِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى طَرِيقٍ مُسْتَقِيمٍ؛ (به ياد آور) هنگامى كه گروهى از جنّ را به سوى تو متوجه ساختيم كه قرآن را بشنوند؛ ... گفتند: اى قوم ما! به يقين ما كتابى را شنيديم كه بعد از موسی نازل شده، هماهنگ با نشانه‌هاى كتابهاى پيش از آن، كه به سوى حق و راه راست هدايت مى‌كند. » ۲. «قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً • يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ ... • وَ أَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدى آمَنَّا بِهِ ...؛ بگو: به من وحى شده است كه جمعى از جنّ به سخنانم گوش فرا داده‌اند، سپس گفته‌اند: ما قرآن عجيبى شنيده‌ايم، كه به راه راست هدايت مى‌كند، ... و اين‌كه ما هنگامى كه هدايت قرآن را شنيديم به آن ايمان آورديم....» ۵ - بهره‌مندان از هدایت قرآنبهرهمندان از هدایت قرآن عبارتند از: ۵.۱ - اهلتقوابهرهمندى اهل تقوا از هدايت قرآن: «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ؛اين كتاب با عظمتى است كه هيچگونه شكى در آن نيست و مايه هدايت پرهيزكاران است.» ۵.۲ - مؤمنانمؤمنان، شايسته بهره‌مندى از هدايت قرآن: ۱. «وَ لَقَدْ جِئْناهُمْ بِكِتابٍ فَصَّلْناهُ عَلى عِلْمٍ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛ما كتابى براى آنها آورديم كه اسرار و رموز آن را با آگاهى شرح داديم؛ كتابى كه مايه هدايت و رحمت براى گروهى است كه ايمان مى‌آورند.» ۲. «... قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛... بگو: من تنها از چيزى پيروى مى‌كنم كه از سوى پروردگارم بر من وحى مى‌شود؛ اين آيات وسيله‌هاى بصيرت از جانب پروردگارتان، و مايه هدايت و رحمت است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۳. «يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ؛اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است؛ و درمانى براى آنچه در سينه‌هاست؛ و هدايت و رحمتى است براى مؤمنان.» ۴. «... ما كانَ حَدِيثاً يُفْتَرى وَ لكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصِيلَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛... اينها داستان دروغين نبود؛ بلكه وحى آسمانى است، و با كتب آسمانى پيشين هماهنگ است؛ و در آن است شرح هر چيزى (كه مايه سعادت‌انسان است)؛ و هدايت و رحمتى‌است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۵. «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛ما اين كتاب را بر تو نازل نكرديم مگر براى اين‌كه آنچه را در آن اختلاف كرده‌اند، براى آنها روشن كنى؛ و (اين قرآن مايه) هدايت و رحمت است براى قومى كه ايمان مى‌آورند.» ۵.۳ - محسنانمحسنان، بهره‌مند از هدايت قرآن: «تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْحَكِيمِ • هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ • أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ اين آيات كتاب حكيم است (كتابى پرمحتوا و استوار)! مايه هدايت و رحمت براى نيكوكاران است. آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند، و آنانند رستگاران.» ۵.۴ - خواهان رضایت خداوندخداوند، هدايت كننده انسانهاى خواهان رضایت خود به وسيله قرآن: «يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛ اى اهل کتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، در حالى كه بسيارى از حقايق کتاب آسمانی را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد؛ و از بسيارى از آن، كه در اين زمان مصلحت نيست، صرف نظر مى‌نمايد. آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى سلامت و امنیت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت‌ها خارج ساخته به سوى نور مى‌برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى‌نمايد.» ۵.۵ - مسلمانانمسلمانان، بهره‌مند از هدايت قرآن: ۱. «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهِيداً عَلى هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمِينَ؛به ياد آور روزى را كه از هر امّتى، گواهى از خودشان بر آنها بر مى‌انگيزيم؛ و تو را گواه بر آنان قرار مى‌دهيم. و اين كتاب را كه بيانگر همه چيز، و مايه هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است، بر تو نازل كرديم.» ۲. «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هُدىً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمِينَ؛بگو: روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحق نازل كرده، تا افراد با ايمان را ثابت‌قدم گرداند؛ و هدايت و بشارتى باشد براى عموم مسلمانان.» ۵.۶ - پذیرندگان قرآنپذيرش قرآن، موجب هدايت و ردّ و انكار آن، موجب ضلالت و گمراهى: ۱. «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَ ما يُضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيماً؛اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود، گروهى از آنان تصميم داشتند تو را گمراه كنند؛ امّا جز خودشان را گمراه نمى‌كنند؛ وهيچ‌گونه زيانى به تو نمى‌رسانند. خداوند، كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد؛ و آنچه را نمى‌دانستى، به تو آموخت؛ و فضل خدا بر تو همواره بزرگ بوده است.» ۲. «قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ؛بگو: اى مردم! حقّ از طرف پروردگارتان به سراغ شما آمده؛ هر كس در پرتو آن هدايت يابد، به نفع خود هدايت مى‌شود؛ و هر كس گمراه گردد، به زيان خود گمراه مى‌گردد؛ و من مأمور (به اجبار) شما نيستم.» ۳. «وَ أَنْ أَتْلُوَا الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَقُلْ إِنَّما أَنَا مِنَ الْمُنْذِرِينَ؛و مأمورم قرآن را براى همگان تلاوت كنم، هركس هدايت شود به سود خود هدايت شده؛ و هر كس گمراه گردد بگو: من فقط از بيم‌دهندگانم!» ۴. «إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ؛ما اين كتاب آسمانى را براى مردم بحق بر تو نازل كرديم؛ هر كس در پرتو آن هدايت شود به نفع خود اوست؛ و هر كس گمراهى را برگزيند، تنها به زيان خود گمراه مى‌گردد؛ و تو مأمور اجبارشان به هدايت نيستى.» ۶ - عناوین مرتبطآثار نزول قرآن (قرآن)، فلسفه نزول قرآن (قرآن). ۷ - پانویس
۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۳، ص۲۰۷، برگرفته از مقاله «هدایتگری قرآن». |