هدایت به صراط مستقیم (قرآن)در این مقاله آیات قرآن مرتبط با هدایت به صراط مستقیم معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۲ - جلوه‌ای از ربوبیّت خدا ۳ - عجز انسان در دستیابی به هدایت ۴ - برترین پاداش ۵ - بهره‌مندی از هدایت ویژه خدا ۶ - از آثار تغییر قبله ۷ - ملاک گزینش انبیاء ۸ - هدایت به صراط مستقیم در اختلاف ۹ - هدف بعثت انبیاء ۱۰ - منظور از هدایت به صراط مستقیم ۱۱ - هدایتگر به صراط مستقیم ۱۲ - وسیله هدایت به صراط مستقیم ۱۳ - روش هدایت به صراط مستقیم ۱۴ - عناوین مرتبط ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - نيازمند الگوهايى رهيافتههدايت به صراط مستقیم، نيازمند الگوهايى ره يافته به آن (نقش مهم الگوها و نمونه‌هاى عينى راه‌يافتگان، در نيل به صراط مستقيم و سلوك در آن): ۱. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ • صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ؛ما را به راه راست هدايت كن راه كسانى كه به آنان نعمت دادى، نه كسانى كه مورد غضب واقع شده‌اند و نه گمراهان.» ۲. «... وَ اجْتَبَيْناهُمْ وَ هَدَيْناهُمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ • ... فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ ...؛... آنها را برترى بخشيديم و آنان را برگزيديم و به راه راست، هدايت نموديم. ... پس به هدايت آنان اقتدا كن....» ۲ - جلوه‌اى از ربوبيّت خداهدايت به صراط مستقيم، جلوه‌اى از ربوبیّت خدا: «قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ...؛بگو: پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده....» ۳ - عجز انسان در دستیابی به هدایتناتوانی انسان از راهيابى به صراط مستقيم، بدون يارى شدن از جانب خدا: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ • اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ؛پروردگارا تنها تورا مى‌پرستيم و تنها از تو يارى مى‌جوييم ما را به راه راست هدايت كن.» ۴ - برترین پاداشهدايت به صراط مستقيم، پاداشی برتر از رحمت و فضل الهی (بهشت): «فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ يَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِراطاً مُسْتَقِيماً؛پس كسانى كه به خدا ايمان آوردند و به آن كتاب آسمانى چنگ زدند، بزودى همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستى، به سوى خويش هدايت مى‌كند (ولى كسانى كه كافر شدند به عذاب دردناكى گرفتار خواهند شد).» معمولًا بيان پاداش از مرتبه پايين به مرتبه بالاست. اينكه فرموده پس از دخول در رحمت و فضل الهى «يهديهم إليه صراطاً مستقيماً» بيانگر اين است كه رهنمون شدن به صراط مستقيم، مهم‌تر از دو پاداش قبلى است. برخى «رحمة» را بهشت افعالى و «فضل» را بهشت صفاتى و «يهديهم ...» را فناى در ذات دانسته‌اند. ۵ - بهره‌مندى از هدايت ويژه خدادست يافتن به صراط مستقيم، نشان‌دهنده بهره‌مندى از هدايت ويژه خدا: ۱. «... قُلْ لِلَّهِ ... يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛... بگو: از آنِ خداست ... خدا هركس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۲. «كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛مردم در آغاز امت واحدى بودند؛ بتدريج جوامع و طبقات پديد آمد و اختلافاتى پيدا شد؛ در اين حال خداوند، پيامبران را برانگيخت؛ تا مردم را بشارت و بيم دهند و كتاب آسمانى را، كه به سوى حق دعوت مى‌كرد، با آنها نازل نمود؛ تا در ميان مردم، درباره آنچه اختلاف داشتند، داورى كند. تنها (گروهى از) كسانى كه كتاب را دريافت داشته بودند، پس از آنكه نشانه‌هاى روشن به آنها رسيده بود، به سبب انحراف از حق و ستمگرى، در آن اختلاف كردند. ولى خداوند، كسانى را كه ايمان آورده بودند، بر حقيقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، هدايت نمود؛ و خدا، هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۳. «وَ لَهَدَيْناهُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً؛و به يقين آنان را به راه راست، هدايت مى‌كرديم.» ۴. «... وَ مَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛... و هر كس را بخواهد و شايسته ببيند، در راه راست قرار خواهد داد.» ۵. «وَ مِنْ آبائِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ إِخْوانِهِمْ وَ اجْتَبَيْناهُمْ وَ هَدَيْناهُمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ • ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما كانُوا يَعْمَلُونَ؛و از پدران و فرزندان و برادران آنها افرادى را برترى بخشيديم و آنان را برگزيديم و به راه راست، هدايت نموديم. اين، هدايت خداست؛ كه هر كس از بندگان خود را بخواهد با آن راهنمايى مى‌كند. و اگر مشرك شوند، آنچه از اعمال نيك انجام داده‌اند، نابود مى‌گردد (و نتيجه‌اى عايد آنها نمى‌شود).» ۶. «وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلى دارِ السَّلامِ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛و خداوند به سراى صلح و آرامش دعوت مى‌كند؛ و هر كس را بخواهد (و شايسته ببيند)، به راه راست هدايت مى‌نمايد.» ۷. «شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛شكرگزار نعمتهاى او بود؛ خدا او را برگزيد؛ و به راهى راست هدايت نمود.» ۸. «لَقَدْ أَنْزَلْنا آياتٍ مُبَيِّناتٍ وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛ما آيات روشنگرى نازل كرديم؛ و خدا هر كه را بخواهد و شايسته باشد به راه راست هدايت مى‌كند.» ۹. «لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ ... • ... وَ يَهْدِيَكُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً؛خداوند از مؤمنان- هنگامى كه در زير آن درخت با تو بيعت كردند- خشنود شد ... و شما رابه راه راست هدايت كند.» ۶ - از آثار تغییر قبلههدايت انسانها به صراط مستقيم، هدف از قبله شدن کعبه: «سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛به زودى مردم سبك مغز مى‌گويند: چه چيز آنها (مسلمانان) را، از قبله‌اى كه بر آن بودند، بازگردانيد؟! بگو: مشرق و مغرب، از آنِ خداست، خدا هركس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۷ - ملاک گزینش انبیاءهدايت يافتگى انبيا به صراط مستقيم، از ملاكهاى گزينش انبيا: «وَ مِنْ آبائِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ إِخْوانِهِمْ وَ اجْتَبَيْناهُمْ وَ هَدَيْناهُمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ • أُولئِكَ الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ؛و از پدران و فرزندان و برادران آنها افرادى را برترى بخشيديم و آنان را برگزيديم و به راه راست، هدايت نموديم. آنها كسانى هستند كه كتاب آسمانى و حكم و نبوّت به آنان داديم؛ و اگر اين گروه مشركان نسبت به آن كفر ورزند، آيين حق زمين نمى‌ماند؛ زيرا كسان ديگرى را نگاهبان آن مى‌سازيم كه نسبت به آن، كافر نيستند.» ۸ - هدایت به صراط مستقیم در اختلافدرخواست نزاع‌كنندگان و شاكيان از داود علیه‌السلام، براى حلّ اختلاف‌شان، براساس راه درست و ميانه: «إِذْ دَخَلُوا عَلى داوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قالُوا لا تَخَفْ خَصْمانِ بَغى بَعْضُنا عَلى بَعْضٍ فَاحْكُمْ بَيْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إِلى سَواءِ الصِّراطِ؛در آن هنگام كه بى‌مقدمه بر داود وارد شدند و او از ديدن آنها وحشت كرد؛ گفتند: نترس، دو نفر شاكى هستيم كه يكى از ما بر ديگرى ستم كرده؛ اكنون در ميان ما بحق داورى كن و سخن ناروا مگو و ما رابه راه راست هدايت كن.» ۹ - هدف بعثت انبیاءهدايت انسانها به صراط مستقيم، هدف بعثت انبیا و ارسال کتاب‌های آسمانی: «كانَ النّاسُ امَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيّينَ مُبَشّرينَ ومُنذِرينَ وانزَلَ مَعَهُمُ الكِتبَ بِالحَقّ ... فَهَدَى‌اللَّهُ الَّذينَ ءامَنوا لِمَا اختَلَفوا فيهِ مِنَ الحَقّ بِاذنِهِ واللَّهُ يَهدى مَن يَشاءُ الى صِرطٍ مُستَقيم؛مردم در آغاز امت واحدى بودند؛ بتدريج جوامع و طبقات پديد آمد و اختلافاتى پيدا شد؛ در اين حال خداوند، پيامبران را برانگيخت؛ تا مردم را بشارت و بيم دهند و كتاب آسمانى را، كه به سوى حق دعوت مى‌كرد، ... ولى خداوند، كسانى را كه ايمان آورده بودند، بر حقيقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، هدايت نمود؛ و خدا، هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۱۰ - منظور از هدایت به صراط مستقیمهدايت به صراط مستقيم، همان هدايت به راه خدا: «وكَذلِكَ اوحَينا الَيكَ روحًا مِن امرِنا ... ولكِن جَعَلنهُ نورًا نَهدى بِهِ مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا وانَّكَ لَتَهدى الى صِراطٍ مُستَقيم • صِراطِ اللَّهِ ...؛ همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحى فرستاديم بر تو نيز حقايقى را به فرمان خود وحى كرديم؛ ... ولى ما آن را نورى قرار داديم كه بوسيله آن هركس‌از بندگان خويش‌را بخواهيم هدايت مى‌كنيم؛ و به يقين تو به سوى راه راست هدايت مى‌كنى. ... راه خداوند....» به اعتقاد امام خمینی همه موجودات به‌سوی حق‌تعالی در حرکت‌اند و خداوند زمام همه عالم را در اختیار دارد (مَّا مِن دَآبَّةٍ اِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا اِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) امام خمینی طبق مفاد این آیه رابطه خاصی میان صراط و هدایت ازیک‌طرف و ربوبیت از طرف دیگر قائل است و بر این باور است که ربوبیت حق‌تعالی دو گونه است؛ عامه که تمام موجودات را شامل می‌شود و آن تربیت‌های تکوینی است که هر موجودی را از حد نقص به کمال لایق خود در تصرف ربوبیت می‌رساند. درحقیقت همه ترقی‌ها طبیعی و جوهری تحت تصرفات ربوبیت حق‌تعالی واقع می‌شوند. اما ربوبیت خاصه مختص به نوع انسانی و همراه با هدایت تشریعی است. البته انسان تا منزل حیوانیت با سایر حیوانات هم‌قدم است، ولی در این مسیر دو راه پیش رو دارد که با اختیار خود می‌تواند هر یک را طی کند یکی راه سعادت که صراط مستقیم رب‌العالمین است و یکی راه شقاوت. ایشان باتوجه‌به دو قسم صراط مستقیم وجودی و سلوکی، بر این باور است که همه موجودات در مرتبه تعینات و در سیر صعودی خود، خارج از صراط نیستند و این همان مفاد آیه (مَّا مِن دَآبَّةٍ اِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا اِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) به باور امام خمینی هر یک از موجودات صراطی خاص به خود و نور و هدایتی مخصوص به خود دارد. براین‌اساس ایشان رجوع و هدایت هر یک از موجودات از عالم کثرت به غیب را صراط مستقیم وجودی او می‌داند اما صراط سلوکی همان هدایت خاصه‌ای است که انبیاء (علیهم‌السّلام) مردم را به آن دعوت کرده‌اند تا به انسانیت و نور مطلق برسند و از همه اقسام کفر و ضلالت و ظلمت خارج شوند. [۳۳]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱۰، ص۴۱۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۱ - هدایتگر به صراط مستقیمخداوند، هدايتگر انسان به صراط مستقيم: ۱. «اهدِنَا الصِّرطَ المُستَقيم؛ما را به راه راست هدايت كن.» ۲. «... قُل لِلَّهِ المَشرِقُ والمَغرِبُ يَهدى مَن يَشاءُ الى صِرطٍ مُستَقيم؛... بگو: مشرق و مغرب، از آنِ خداست، خدا هركس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۳. «... واللَّهُ يَهدى مَن يَشاءُ الى صِرطٍ مُستَقيم؛... و خدا، هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۴. «ولَهَدَينهُم صِرطًا مُستَقيما؛و به يقين آنان را به راه راست، هدايت مى‌كرديم.» ۵. «... ويَهديهِم الَيهِ صِرطًا مُستَقيما؛... و در راه راستى، به سوى خويش هدايت مى‌كند (ولى كسانى كه كافر شدند به عذاب دردناكى گرفتار خواهند شد).» ۶. «... ويَهديهِم الى صِرطٍ مُستَقيم؛... و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى‌نمايد. » ۷. «... ومَن يَشَأ يَجعَلهُ عَلى صِرطٍ مُستَقيم؛... و هر كس را بخواهد و شايسته ببيند، در راه راست قرار خواهد داد.» ۸. «... وهَدَينهُم الى صِرطٍ مُستَقيم • ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهدى بِهِ مَن يَشاءُ مِن عِبادِهِ ...؛... و به راه راست، هدايت نموديم. اين، هدايت خداست؛ كه هر كس از بندگان خود را بخواهد با آن راهنمايى مى‌كند....» ۹. «... ويَهدى مَن يَشاءُ الى صِراطٍ مُستَقيم؛... و هر كس را بخواهد (و شايسته ببيند)، به راه راست هدايت مى‌نمايد.» ۱۰. «... واللَّهُ يَهدى مَن يَشاءُ الى صِراطٍ مُستَقيم؛... و خدا هر كه را بخواهد و شايسته باشد به راه راست هدايت مى‌كند.» ۱۲ - وسیله هدایت به صراط مستقیمخداوند، هدايتگر انسانها به صراط مستقيم، به وسيله قرآن: «ياهلَ الكِتبِ قَد جاءَكُم رَسولُنا ... قَد جاءَكُم مِنَ اللَّهِ نورٌ وكِتبٌ مُبين • يَهدى بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضونَهُ سُبُلَ السَّلمِ ويُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُمتِ الَى النُّورِ بِاذنِهِ ويَهديهِم الى صِرطٍ مُستَقيم؛ اى اهل کتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، ... آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راه‌هاى سلامت و امنيت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت‌ها خارج ساخته به سوى نور مى‌برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى‌نمايد.» ۱۳ - روش هدایت به صراط مستقیمهدايت به صراط مستقيم، با برخوردارى از شرح صدر، براى پذيرش اسلام: «فَمَن يُرِدِ اللَّهُ ان يَهدِيَهُ يَشرَح صَدرَهُ لِلِاسلمِ ... • وهذا صِرطُ رَبّكَ مُستَقيمًا ...؛آن كس را كه خدا بخواهد هدايت كند، سينه اش را براى پذيرش اسلام، گشاده مى‌سازد؛ ... و اين راه مستقيم و سنّت جاويدان پروردگار توست....» ۱۴ - عناوین مرتبطاستمداد برای هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، اهمیت هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، درخواست هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، عوامل هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، منشأ هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، موانع هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، نعمت هدایت به صراط مستقیم (قرآن)، هدایت‌یافتگان به صراط مستقیم (قرآن). ۱۵ - پانویس۱۶ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۴۱۲، برگرفته از مقاله «هدایت به صراط مستقیم». • مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۳، ص۹۶، برگرفته از مقاله «هدایت به صراط مستقیم». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |