نوعنوع، یکی از اصطلاحات علم منطق بوده و به‌معنای تمام حقیقت مشترک بین جزئیاتِ متحد در ماهیت است. ۱ - اصطلاحشناسینوع در منطق دارای سه کاربرد است: ۱. نوع (جهت) که به معنای جهت قضیه است؛ ۲. نوع (خطابه) که قانون استفاده مقدمات خطابیه است؛ ۳. نوع (کلیات خمس) که یکی از کلیات خمس است. ۲ - اقسام کلی ذاتیکلی ذاتی یا جنس است یا نوع و یا فصل؛ چه اگر تمام ماهیت باشد نوع است و اگر جزء مشترک ماهیت باشد جنس است، و اگر جزء ممیّز باشد، فصل خواهد بود. نوع مرکب از جنس و فصل است، جنس در او به جای ماده و فصل به جای صورت است، اما جنس و فصل ماده و صورت نیستند، چه جنس و فصل بر مرکب به مواطات حمل می‌شوند، و ماده و صورت بر او به مواطات حمل نمی‌شوند. ۳ - توضیح اصطلاحمراد از نوع کلی همان نوع در کاربرد سوم است و آن عبارت است از: کلی ذاتی‌ای است که تمام حقیقت مشترک ما بین جزئیات و مصادیقی است که در ماهیت، متحد، و در عدد و خصوصیات فردی مختلف‌اند، و در جواب سؤال ما هو می‌آید، مثلا چون بپرسیم که احمد و پرویز و هوشنگ چیستند؟ جواب انسان است. نوع تمام ذاتیات را در بردارد و بنابراین بر همه حقیقت شی‌ء دلالت دارد و ازاین‌رو نوع هرچیز همان ماهیت و چیستی آن چیز است و آن از ترکیب جنس و فصل حاصل می‌شود. از تعریف نوع به خوبی معلوم می‌شود که افراد یک نوع کاملا از لحاظ حقیقت یکسان هستند، و هیچ تفاوتی در ذاتیات با هم ندارند و اختلاف آنها تنها در عرضیات آنها است و مجموعه همین عرضیات که امتیاز یک فرد را از افراد دیگر موجب می‌شود تعیّن و تشخّص نامیده می‌شود. ۴ - نوعیتنوعیت که از معقولات ثانیه منطقی است مصدر جعلی نوع است. ۵ - اقسام نوعنوع به لحاظ‌های مختلف تقسیمات گوناگونی دارد که از جمله آنها تقسیم به نوع حقیقی و نوع اضافی، نوع سافل، نوع عالی، و نوع متوسط است. [۲]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۲۴.
[۴]
ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان، البصائر النصیریه، ص۱۳.
[۶]
جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۶.
[۷]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۱۶-۱۷.
[۹]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۹۸.
[۱۰]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۶۲.
۶ - پانویس
۷ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «نوع»، تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۳/۱۰. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۸۲. |