نورالدین علی بن ابراهیم حلبیحلبی، نورالدین، علی‌بن ابراهیم، مورخ، ادیب، فقیه و عالم علوم عقلی و نقلی و خصوصاً حدیث و تفسیر و تصوف در سده یازدهم می‌باشد. ۱ - القاببه گفته محبی، [۱]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
وی به نورالدین‌بن برهان‌الدین حلبی قاهری شافعی معروف بود، اما مدرس تبریزی [۲]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج۲، ص۶۴، تهران ۱۳۷۴ش.
لقب وی و پدرش را برهان‌الدین ذکرکرده است، محبی در خلاصة‌الاثر [۳]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
از وی با القابی چون امام کبیر، اجلّ اَعلامِ مشایخ، علامه زمان، دریای بی‌کرانه و علامه جلیل‌القدر یاد کرده است.۲ - ولادتنورالدین در سال ۹۷۵ در مصر به دنیا آمد، اما از لقبش چنین برمی‌آید که اصالتاً اهل حلب بوده است. [۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
[۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳ - خصوصیاتبسیاری از طالبان علم نزد حلبی می‌رفتند و از محضرش بهره می‌بردند. در عین‌حال، وی در میان مردم به حسن خلق و حلم شهرت داشت و شوخ‌طبع بود. [۶]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
۴ - اساتیدحلبی سالها ملازم شمس رَمْلی بود و از وی روایت کرد، همچنین، نزد استادانی تلمذ کرد که برخی شافعی مذهب بودند، همچون محمد بکری، محمد میمونی، و نیز استادانی از سایر مذاهب نظیر امام علی‌بن غانم مَقْدسی حنفی، سالم سَنْهوری مالکی، محمدبن ترجمان حنفی، محمد زَفْزاف حنفی، و عبدالمجید خَلیفه حنفی . [۷]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲ـ۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۸]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۵ - شاگردانحلبی دارای رتبه اجتهاد در مذهب و مجوز صدور فتوا [۹]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
و از استادان و مشایخ مدرسه صلاحیه مصر بود. این مدرسه را سرآمد مدارس مجاور مرقد امام شافعی در قاهره خوانده‌اند. [۱۰]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۴، بیروت: دارصادر.
او شاگردان بسیاری تربیت کرد که از آن‌جمله شَبْرامَلَّسی و محمد وسیمی بودند. [۱۱]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
۶ - از راویان حدیثنام وی در سلسله‌ای از راویانِ حدیثی از رسول اکرم آمده است. [۱۲]
سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۹۰.
[۱۳]
علی بن یوسف قفطی، اِنباه الرواة علی اَنباه النحاة، ج۲، ص۲۲۰، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۷ - تاریخ وفاتحلبی در آخر شعبان سال ۱۰۴۴ در قاهره وفات یافت و در مقبره «مجاورین» دفن شد. [۱۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۴، بیروت: دارصادر.
[۱۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۶]
عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، ج۱، ص۱۴۳، تهران ۱۳۶۳ش.
[۱۷]
یاقوت حموی، معجمالادباء، ج۱۲، ص۲۲۲، بیروت ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
[۱۸]
ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۰۰.
۸ - آثارمورخان آثار بسیاری به حلبی نسبت داده‌اند. سرکیس [۱۹]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج۱، ستون ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
وی را دارای پنجاه تألیف دانسته است و به‌روایتی، وی حدود چهل کتاب در علوم گوناگون نگاشته است [۲۰]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه مصحح، صک، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۱]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه مصحح، ص۵۱ـ۵۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
وی تمام کتاب‌هایش را وقف شیخ سلطان مزّاحی کرد، که برای حلبی احترام بسیاری قائل بود. [۲۲]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
مشهورترین اثر حلبی، انسان‌العیون فی سیرة‌الامین المأمون، مشهور به « السیرة‌الحلبیة »، است. [۲۳]
حاجی‌خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ستون ۱۸۰.
[۲۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۲۵]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج۱، ستون ۷۸۶ـ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۶]
عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، ج۱، ص۱۴۳، تهران ۱۳۶۳ش.
این کتاب در زمان تألیف برای حلبی شهرت بسیاری به همراه آورد و از آن استقبال فراوان شد. [۲۷]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
به گفته مدرس تبریزی [۲۸]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج۲، ص۶۵، تهران ۱۳۷۴ش.
حلبی دو کتاب به نام انسان‌العیون داشته که یکی همان اثر معروف به السیرة‌الحلبیة بوده که در مصر به چاپ رسیده و دیگری انسان‌العیون فی سیرة‌النبی المأمون، مشهور به « السیرة‌النبویة »، که هنوز چاپ نشده است. حلبی هنگام نوشتن این سیره، به دو کتاب السیرة‌الشامیة اثر محمدبن یوسف شامی صالحی و عیون‌الاثر ابوالفتح ابن سیدالناس نظر داشته است. به‌گفته وی، دو اثر یاد شده حسنات بسیاری دارند ولی اطاله کلام در اولی و وجود برخی واژه‌های دیرفهم در دومی، او را بر آن داشته تا با خلاصه کردن آنها و افزودن مطالبی، کتاب مستقلی به وجود آورد. [۲۹]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۳۰]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج۱، ستون ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۳۱]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، مقدمه خلیلی، ص۳، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
علاوه بر آنها، به توصیه شیخ ابی‌المواهب محمدالبکری، [۳۲]
حاجی‌خلیفه، کشف الظنونج ۱، ستون ۱۸۰.
[۳۳]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، مقدمه خلیلی، ص۳، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در کتاب خود قسمتی از ابیات قصیده برده شرف‌الدین بوصیری، و قصیده تائیه سُبکی از دیوان مشهور به بشری‌اللبیب بذکرالحبیب، را تضمین کرده است. [۳۴]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، ص۷، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
یکی دیگر از آثار حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی، مشهور به النصیحة‌العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، است که در قاهره به‌چاپ رسیده است. این کتاب درباره زندگی احمدبن علی بدوی، بنیان‌گذار طریقه احمدیه، است. حلبی [۳۵]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، ج۱، ص۷۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
انگیزه تألیف این کتاب را برشمردن محاسن این طریقه و آگاهی دادن از برخی عادات سادات صوفیه، ذکر کرده است.حلبی آثار دیگری هم داشته است، از جمله: حاشیه بر شرح المَنهَج قاضی زکریا ؛ حاشیه بر شرح‌المِنهاج جلال محلی ؛ حاشیه بر شرح‌الورقات، اثر دیگر جلال محلی؛ حاشیه بر شرح الورقات ابن امام کاملیه ؛ حاشیه بر شرح تعریف سعد؛ شرح بر اربعین نوویه؛ شرح الشمایل النبویة، که به پایان نرسید و الوفالشرح شمائل المصطفی نامیده شد؛ حسن التبیین لما وقع فی معراج‌الشیخ نجم‌الدین؛ الفجرالمنیر بمولدالبشیرالنذیر؛ شرح لیلة‌النصف من شعبان ؛ شرح علی‌البُردة ؛ شرح علی المنفرجة ؛ که خلاصه‌ای است از المزهر سیوطی در لغت؛ حاشیه بر شرح‌القُطر فاکهی؛ حاشیه بر مطالع البُدور فی الجمع بین‌القطر و الشَندور؛ الفوائدالعَلویة بشرح شرح‌الازهریة؛ غایة‌الاحسان بوصف من‌لقیهُ من‌ابناء الزمان؛ الجامع‌الازهر لما تفرق من مُلَح الشیخ‌الاکبر؛ النفحة العلویة من الاجوبة الحلبیة؛ اللطائف من عوارف‌المعارف ؛ الطوارالمنقوش فی اوصاف الحبوش؛ صَبابة الصبابة ؛ انقاذ المُهَج (فی) بمختصرالفرج؛ متن فی‌التصریف ؛ حَنات‌الوَحَنات النَواضر من‌الوجوه والنظائر؛ قطعة لطیفة علی الجامع‌الصغیر؛ شرح بر شرح البَسمَله قاضی زکریا، که به خیرالکلام علی‌البسمله و الحمدله شیخ‌الاسلام معروف است؛ تألیف مطلبی بر مقدمه تفسیر بیضاوی ؛ رساله‌ای در تصوف ؛ و دُخان‌التَبْغْ [۳۶]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳ـ۱۲۴، بیروت: دارصادر.
[۳۷]
اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱، ستون ۷۵۵ـ۷۵۶، در حاجی‌خلیفه، ج۵.
[۳۸]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۱۰۴، در حاجی‌خلیفه، ج۳.
[۳۹]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۱۳۵، در حاجی‌خلیفه، ج۳.
[۴۰]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج۲، ص۶۵، تهران ۱۳۷۴ش.
دو کتابِ عقدالمرجان فیما یتعلق بالجان و حاشیه بر معراج النجم‌الغیطی به وی نسبت داده شده است. [۴۱]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۴۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۲۵۲، بیروت ۱۹۸۴.
[۴۳]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه احمد عزالدین عبداللّه، ص۵۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۹ - فهرست منابع(۱) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۳. (۲) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵. (۳) حاجی‌خلیفه، کشف الظنون. (۴) علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۵) علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۴. (۷) یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۸) عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، تهران ۱۳۶۳ش. (۹) محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۰) محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت: دارصادر. (۱۱) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، تهران ۱۳۷۴ش. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حلبی، نورالدین»، شماره۶۴۵۶. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن ابراهیم حوفی»، شماره۶۶۵۲. |