نهج البلاغة (ترجمه فیض الاسلام)این کتاب (ترجمه و شرح نهج البلاغة )، تالیف سید علی نقی فیض الاسلام به زبان فارسی ترجمه کتاب شریف نهج البلاغه است. ۱ - معرفی اجمالی۱.۱ - انگیزه نگارشمولف در انگیزه این ترجمه در دیباچه کتاب بیان می‌دارد، «از سال‌های دراز این کتاب مقدس مورد مطالعه این بنده بوده، روز به روز شوقم به خواندن و اندیشه در آن زیادتر می‌شد، گویا چیزی نمی‌دیدم؛ مگر کتاب نهج البلاغه و سخنی نمی‌شنیدم؛ مگر فرمایش‌های امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام و هر گاه با فضلا و دانشمندان ملاقاتی پیش می‌آمد، قبل از شروع به هر سخن، در باب عظمت و بزرگی نهج البلاغه سخن گفته به آنان یادآوری می‌نمودم که سید شریف رضی (رحمه الله) یکی از شاهکارهای تالیف را در این کتاب بکار برده؛ زیرا با این که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام را کلام غیر فصیح و غیر بلیغ نیست، در میان کلماتش نیکوترین سخنان را انتخاب نموده، الافصح فالافصح و الابلغ فالابلغ را اثبات و این نکته را کاملا رعایت کرده است، و گاهی در بعضی از مجالس دینی و مذهبی پاره‌ای از کلمات این کتاب را خوانده و معنی آن را بیان می‌کردم، شنوندگان به شگفت آمده می‌گفتند، اگر علماء و رجال دینی ترجمه فرمایش‌های امام علی علیه‌السّلام را در کتاب نهج البلاغه، به طوری که در خور فهم هر فارسی زبان باشد، نوشته بودند، همه از آن بهره مند می‌شدند، و لیکن افسوس که از ترجمه و شرح‌هایی که در دسترس است، چنان که باید استفاده نمی‌شود، بنابراین بر نگارنده واجب شد که دست از هر کار بردارم (حتی از ترجمه و تفسیر قرآن کریم که از مدتی به نوشتن آن مشغول بوده، برای اتمام آن سعی و کوشش بسیار داشتم) و این کتاب جلیل را به زبان فارسی سلیس و روان ترجمه نموده و کلمات و جملاتی که محتاج به شرح باشد، میان دو خط قوسی به اجمال و اختصار بیان نمایم تا ترجمه و شرح با هم فرق داشته، همه از آن بهره مند گردند». [۱]
ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام)، نويسنده: شريف الرضي، محمد بن حسين، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، تهران۱۳۷۹ ش، چاپ پنجم، ج۱، ص۱۷.
۱.۲ - ساختار کتابکتاب، در دو جلد که جلد اول خود شامل سه جزء، دیباچه، مولف کتاب نهج البلاغه سید رضی ، آغاز کتاب نهج البلاغه مقدمه سید رضی و باب المختار من خطب امیرالمؤمنین علیه‌السّلام است. جزء دوم، دنباله خطب امام علی علیه‌السّلام و جزء سوم نیز به همین منوال است. جلد سوم کتاب نیز در سه جزء چهار، پنج و شش می‌باشد که در جزء چهارم ادامه خطب و جزء پنجم نامه‌ها ی و جزء آخر حکمت‌ها و کلمات قصار می‌باشد. مولف در بیان ترجمه کتاب از متن فارسی استفاده کرده و در مقابل هر جمله و یا لغتی که احتیاج به شرح داشته است، داخل پرانتز این امر صورت گرفته است. ۱.۳ - گزارش محتواجزء اول کتاب، شامل دیباچه که درباره کتاب نهج البلاغه و انگیزه تالیف این اثر است و در قسمت بعد به زندگی و معرفی سید رضی پرداخته شده است. در بخش بعدی، هشت مقدمه از سید رضی بر این کتاب آورده است. در بخش دوم هشتاد و نه خطبه آورده شده است که فقط شامل ترجمه و شرح مختصر آن‌ها می‌باشد؛ همانند: «سوگند به خدا من مانند کفتار خوابیده نیستم که صیاد مدتی در کمین آن نشسته برای فریبش به دست یا به چوب آهسته، آهسته به زمین می‌زند تا این که (از خواب جسته کسیرا نه بیند به دنبال صدا از خانه بیرون آمده) دستگیرش نماید، بلکه (نمی گذارم دشمن مسلمانان را فریب دهد و فتنه و آشوب بر پا کند، پس) به همراهی کسی که رو به حق آورده و شنوا و فرمان بردار است، شمشیر می‌زنم و با گنه‌کاری که از حق رو گردانیده، شک و تردید در آن دارد، جنگ می‌کنم تا زنده هستم، پس سوگند بخدا از زمان وفات رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تا امروز همیشه من از حق خود محروم و ممنوع بر کار خویش تنها ایستاده بودم.» [۲]
ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام)، نويسنده: شريف الرضي، محمد بن حسين، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، تهران۱۳۷۹ ش، چاپ پنجم، ج۱، ص۵۹.
در جزء دوم نیز تا شماره صد و سه و نه آمده . در جزء سوم تا شماره صد و هشتاد وپنج را شامل میشود. جزء چهارم که در جلد دوم قرار گرفته است تا پایان خطب امام را دربرگرفته است. جزء پنجم، شامل هفتاد و نه نامه که در اول هر نامه موضوع آن را به غیر از عنوان نیز بیان شده است؛ همانند: ۱.۴ - نمونه ای از نامه‌ها«۵۱- از نامه‌های آن حضرت علیه‌السّلام است، به کارگردانانش که خراج گیر بودند. (در آن از آزار رساندن برای گرفتن خراج و وادار نمودن به فروش چیزی که فروشش زیان دارد، نهی می‌فرماید): ۱- این نامه از بنده خدا علی امیرمؤمنین علیه‌السّلام است، به باج گیران: پس از ستایش خدا و درود بر پیغمبر اکرم، هر که از آن چه به سویش بر می‌گردد (حساب و وارسی روز رستخیز ) نترسید، برای خود چیزی که او را (از عذاب و کیفر) نگاه دارد، پیش نفرستاده است، و بدانید آن چه به انجام آن مامور شده‌اید، اندک است و پاداش آن بسیار، و اگر نبود در آن چه خدا نهی فرموده، از قبیل ستم و زیاده روی کیفری که از آن بترسند در پاداش دوری از آن، چیزی است که عذری نیست، در ترک خواستن آن (گیرم مخالفت دستور را کیفری نبود؛ ولی پیروی از آن را پاداشی دهند که نمی‌توان از آن چشم پوشید)». [۳]
ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام)، نويسنده: شريف الرضي، محمد بن حسين، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، تهران۱۳۷۹ ش، چاپ پنجم، ج۵، ص۹۸۵.
از موارد دیگری که در این بخش به چشم می‌خورد، دسته بندی محتوای نامه‌ها است که به صورت شماره عددی قابل توجه است. در جزء پایانی کتاب که با نام «حکمت‌ها و پندها» زینت یافته است، دارای چهارصد و هفتاد و دو مورد حکمت و پند می‌باشد؛ مانند: «۴۶۸- امام علیه‌السّلام به زیاد ابن ابیه فرمود: هنگامی که او را بر فارس و جاهایی که در قلمرو آن بود، جانشین عبدالله ابن عباس گردانید، در ضمن سخن درازی که بین ایشان بود و او را در آن سخن از پیش گرفتن مالیات (از رعیت) نهی نمود: ۱ عدل و انصاف را (با رعیت) به کار بر، و از بیراهه رفتن و ستم بترس، زیرا بیراهه رفتن (بی انصافی) منجر به آوارگی (آنان) میشود، و ظلم و ستم به شمشیر (نزاع و زد و خورد بین رعیت و والی) می‌کشاند (یا ستم سبب میشود که والی بدست رعیت کشته شود)». [۴]
ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام)، نويسنده: شريف الرضي، محمد بن حسين، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، تهران۱۳۷۹ ش، چاپ پنجم، ج۶، ص۱۳۰۴.
ایشان در بیان گوشه‌ای از رنج خود برای سامان بخشی این ترجمه در مقدمه جزء ششم چنین گفته است: «من پس از درک علوم و معارف دینیه از سال‌های دراز، این کتاب شریف و شروح عربی و فارسی آن را مطالعه نموده و در اطراف آن صدها کتاب تفسیر و فقه و اخبار و فلسفه و کلام و تاریخ و لغت و رجال و دیگر علوم مختلفه را با دقت خوانده و زیر و رو کرده‌ام... این بنده سال هاست قدم در این راه نهاده، خواستم نسخه بسیار صحیح با اعراب درست از آن چه سید شریف رضی از سخنان مولا امیرالمؤمنین علیه‌السّلام تالیف و جمع آوری نموده آماده ساخته با ترجمه شرحی که همه از آن سودمند گردند، به هم دینان و هم میهنان گرامی هدیه نمایم و اینک توفیق الاهی شامل حالم شده (با مراجعه به کتب لغت و شرح‌ها و نسخ خطی و چاپی و بحث با فضلا و دانشمندان) کتاب را بی غلط با اعراب صحیح که هیچ گونه تصرفی در آن نشده... تهیه نمودم». [۵]
ترجمه و شرح نهج البلاغة( فيض الإسلام)، نويسنده: شريف الرضي، محمد بن حسين، ناشر: مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، تهران۱۳۷۹ ش، چاپ پنجم، ج۶، ص۱۰۸۷.
گفته شده که تنها جمع آوری مدارک و یادداشت برداری ترجمه و شرح او بر نهج البلاغه، مدت هفده سال طول کشید و تحریر آن در شش سال؛ یعنی از (۱۳۶۵ ه. ق. تا ۱۳۷۱ ه. ق.) انجام پذیرفته است. مرحوم فیض الاسلام، در پایان تالیف، ترجمه و شرح نهج البلاغه بیانیه بسیار مهمی تحت عنوان «چاره نگرانی امروزه مردم دنیا»، آن هم در آن روزگار خفقان صادر می‌کند و همگان را به نهج البلاغه و ولایت علوی که همان ولایت خداوند در تمام شئون زندگی است، دعوت می‌کند. ۱.۵ - وضعیت کتابکتاب، دارای شرح بعضی از جملات و لغات در درون متن می‌باشد که به صورت قرار گرفتن در داخل دو هلال مشخص شده است. اثر بدون فهرست و بخش فهرست‌ها می‌باشد. منابع مقدمه و متن کتاب ۲ - پانویس
۳ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور). |