نهایة الوصول الی علم الأصول (کتاب)این کتاب « نهایة الوصول الی علم الاصول»، به زبان عربی، اثر علامه حلی است. ۱ - ساختار کتابکتاب، دارای ۱۳ مقصد به ترتیب ۷ و ۸ و ۲ و ۸ فصلی و ۴ و ۳ بابی و ۷ مبحثی و ۴ و ۷ و ۷ و ۷ و ۷ و ۴ فصلی است و در پنج جزء تنظیم شده است. ۲ - گزارش محتوای کتابعلامه حلّی، در هر مقصدی از این کتاب، به بیان ماهیّت و تعریف موضوع بحث می‌پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احکام و مسائل آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذکر ادلّه هر کدام، بیان کرده و در صورت لزوم به ردّ آنها می‌پردازد و در آخر قول مختار را با ذکر براهین قاطع، بیان می‌کند. کتاب، با خطبه و بیان نیاز انسان به تکالیف و ا حکام الهی و جایگاه اصول فقه در آن و بیان سبب تألیف کتاب و معرفی آن شروع می‌شود. در مقصد اوّل، بیان مقدماتی، همچون تعریف و موضوع علم اصول را ضروری می‌داند و به تفصیل از آنها یاد می‌کند. وی، در باره حد علم و ظن و دلیل، حکم و تقسیم حکم، حسن و قبح افعال و اجزاء سخن می‌گوید. [۱]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۱، ص ۶۳.
مقصد دوّم: در باره لغات است و در آن، از مباحث وضع ، دلالت الفاظ، اسماء مشتق، الفاظ مترادف و مشترک، حقیقت و مجاز، تعارض احوال و تفسیر حروف، به تفصیل یاد شده است. [۲]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۱ ،ص ۱۴۵.
مقصد سوّم: در کیفیّت استدلال به خطاب الله تعالی است که دارای دو فصل است:فصل اوّل، در مباحث قرآنی و فصل دوّم، در احکام خطاب الهی است. [۳]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۱ ،ص۳۳۱.
مقصد چهارم: در امر و نهی و شامل هشت فصل است و در آن، مباحث صیغه امر و مادّه آن، مقتضیات صیغه، اقسام امر، احکام وجوب، احکام مامورٌبه ، احکام مأمور و مسائل نهی، به تفصیل مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است. [۴]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۱، ص ۳۵۷.
مقصد پنجم: در عموم و خصوص است که شامل چهار باب و یک خاتمه است. این مقصد، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است و در آن، مباحث عموم و خصوص، الفاظ عموم، تخصیص و انواع مخصّص، مطلق و مقیّد و بنای عام بر خاص بحث و بررسی شده است. [۵]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۲، ص ۱۰۹.
مقصد ششم: در دیگر صفات دلالت است که خود شامل سه باب و هر باب چند فصل و مبحث می‌شود و در آن مباحث مجمل و مبیّن، ظاهر و مأول و منطوق و مفهوم مورد بررسی قرار گرفته است. [۶]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۲، ص ۳۹۱.
مقصد هفتم: در افعال است که خود شامل چند مبحث از قبیل عصمت انبیاء، موافقت یا مخالفت با پیامبر، احکام فعل پیامبر( ص)، راهِ شناخت افعالِ حضرت و احکام تعارض اقوال و افعال می‌باشد. [۷]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۲، ص ۵۲۵.
مقصد هشتم: در نسخ است و خود شامل چهار فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث حقیقت نسخ، جواز نسخ، احکام منسوخ و ناسخ بررسی شده است. [۸]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۲، ص ۵۷۹.
مقصد نهم: در اجماع است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث ماهیّت و حجیّت اجماع، مواردی که خارج از اجماع شده، ولی در واقع داخل است و بالعکس، مدرک اجماع، احکام مجمعین، حکم ثابت شده توسّط اجماع و احکام اجماع به تفصیل مورد مباحثه و مناظره قرار می‌گیرد. [۹]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۳، ص ۱۲۳.
مقصد دهم: در مورد خبر ( سنّت ) است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل ماهیّت خبر، احکام متواتر ، اخبار معلوم الصدق، اخبار مقطوع الکذب، خبر واحد و شرایط راوی می‌باشد. [۱۰]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۳، ص ۲۸۱.
مقصد یازدهم: در باره قیاس است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث و هر بحث شامل چند مطلب از قبیل ماهیت و ارکان و تقسیم قیاس، راه‌های تعلیل ، مبطلات علّت، مصحّحات تعلیل، احکام و ارکان قیاس و اعتراضات می‌باشد. [۱۱]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۳، ص ۴۹۹.
مقصد دوازدهم: در مورد استدلال است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل تلازم، استصحاب، استحسان، مصالح مرسله، شرایع سابقه، مذهب صحابی و استقراء و امثال آن می‌باشد. [۱۲]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۴، ص ۳۵۷.
مقصد سیزدهم: در باره اجتهاد و تقلید و تعادل و تراجیح است و خود شامل چهار فصل و هر فصل حاوی چند بحث از قبیل اجتهاد و احکام آن، تقلید و شرایط آن، تراجیح و مرجّحات معتبر و غیر معتبر می‌باشد. [۱۳]
نهایة الوصول الی علم الأصول، علامه حلی، حسن بن یوسف، ناشر:موسسه الامام الصادق( ع)، قم، چاپ اول، ج۵، ص ۱۶۵.
علاّمه، در مقام بیان اقوال و نظریات دیگر اصولیان شیعه و سنّی و ارباب مذاهب فقهی و کلامی، منصفانه تلاش می‌کند که بدون هیچ کمی یا افزونی آنها را نقل نماید. بیان رسا و رعایت ایجاز، در عین توجّه به بیان همه نظریات و ادلّه، تقسیم‌بندی‌های راه‌گشا و توضیحات لازم در برخی موارد از امتیازات تدوین و تألیف این کتاب است. ۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |