نفس اماره (قرآن)نفس امّاره، مايل به طبيعت بدنيّه و جامع قوّه غضب و شهوت در انسان است و به لذّات و شهوات فرمان مى‌دهد و دل را به سوى پستيها مى‌كشاند. و اين نفس را به جهت آنكه به مقتضاى شهوات و خواسته‌هاى شیطان روى آورده -و به بديها امر مى‌كند- «امّارة بالسّوء» نيز مى‌گويند. [۱]
مبانى عرفان و احوال عارفان، ص ۸۶۹.
[۲]
ابن عربی، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، ص ۸۶۳-۸۶۴.
[۳]
احياء العلوم، جزء ۸، ص ۷.
۱ - اطاعت از نفس امّارهاطاعت برخى از انسانها از نفس امّاره: ۱. فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ. ۲. وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ. ۳. فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ۴. إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى. ۲ - آثار اطاعت از نفس امّاره۲.۱ - توطئهتوطئه برادران یوسف بر عليه برادر خود برخاسته از اطاعت و پيروى آنان از نفس امّاره: ۱. لَقَدْ كانَ فِي يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسَّائِلِينَ إِذْ قالُوا لَيُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلى أَبِينا مِنَّا وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبانا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ اقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَ تَكُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِينَ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فاعِلِينَ قالُوا يا أَبانا ما لَكَ لا تَأْمَنَّا عَلى يُوسُفَ وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً يَرْتَعْ وَ يَلْعَبْ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ. ۲. فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَ أَجْمَعُوا أَنْ يَجْعَلُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً يَبْكُونَ قالُوا يا أَبانا إِنَّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ وَ تَرَكْنا يُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ كُنَّا صادِقِينَ وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ. ۲.۲ - ساخت گوسالهساخت گوساله از سوى سامری براى بنی‌اسرائیل به عنوان اله آنان برخاسته از اطاعت وى از نفس امّاره: فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ۲.۳ - قتلقتل هابيل از سوى برادرش قابیل برخاسته از اطاعت و پيروى وى از نفس امّاره: وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِ ... لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي ما أَنَا بِباسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ ... فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ ... مقصود از «بنی آدم» هابیل و قابيل است. ۳ - اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره۳.۱ - برادران يوسفبرادران يوسف اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره و هواهای نفسانی در برخورد با يوسف عليه‌السلام: وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ. ۳.۲ - سامرىسامرى اطاعت و پيروى‌كننده نفس امّاره خود در ساخت گوساله براى بنی‌اسرائیل: فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ۳.۳ - قابيلقابیل اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره خود در برخورد با برادرش: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ. ۴ - جهاد با نفس امّاره••• دستور خداوند به جهاد با نفس امّاره: وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ ... لفظ جهاد، اطلاق دارد و شامل مخالفت با هوای نفس -امّاره- نيز مى‌شود و نيز خوددارى از اطاعت شیطان در وسوسه‌گرى او كه همانا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مبارزه با نفس را جهاد اکبر ناميد. ••• جهاد با نفس امّاره، عامل برخوردارى از هدايتهاى خاصّ الهى: وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا .... ••• جهاد با نفس امّاره، لازمه ترس از مقام پروردگار: وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى. ••• مبارزه با نفس امّاره، موجب برخوردارى از پاداش بهشت: وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوى . مقصود از نفس در آيه شريفه، نفس امّاره است. ۵ - نجات از نفس امّاره••• نجات انسان از نفس امّاره، برخاسته از غفران الهی: ... إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ. ••• رحمت الهی، عامل رهايى انسان از خطر نفس امّاره: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي .... ۶ - نقش نفس امّاره••• نفس امّاره، امركننده انسان به بدى: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ .... ••• نفس امّاره، تزيين‌كننده زشتی‌هاى اعمال: وَ قَيَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ ... مراد از «قرناء» در آيه شريفه، «نفس امّاره» و مقصود از «ما بين ايديهم و ما خلفهم»، اعمال آدمى در گذشته، حال و آینده است. ••• زيبا جلوه داده شدن كارهاى زشت، به وسيله نفس امّاره: بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً ... يعنى آنچه نفس امّاره به آن فرمان مى‌دهد -از بدى- آن را برايتان زيبا نشان داد. ۷ - حضرت يوسف و نفس امّارههمه انسانها، داراى نفس امّاره، از نظر یوسف علیه‌السلام: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ .... ۸ - پانویس۹ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۵۷، برگرفته از مقاله «نفس اماره». رده‌های این صفحه : موضوعات قرآنی | نفس
|