نصر بن علی جهضمیجَهْضَمی، نصر بن علی، محدّث اهل‌سنّت در قرن سوم است. ۱ - کنیهوی اهل بصره و کنیه‌اش ابوعمرو بود. [۱]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج ۱۵، ص ۳۸۹.
۲ - نسبنسبت جهضمی به محله جهاضمه شهر بصره اشاره دارد. نسبتهای اَزْدی و حُدّانی هم برای او ذکر شده است [۲]
سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۳۲ـ۱۳۳.
زیرا وی از طرف مادر، به تیره حُدّانِ قبیله اَزْد منسوب است.جدّ مادریش، ابوعبداللّه اشعث بن عبداللّه بن جابر حدّانی، از تابعین تابعین [۳]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۲، ص ۲۷۶ـ۲۷۷، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
و پدرش ، ابوالحسن علی بن نصر جهضمی، از راویان بنام بصره بود. [۴]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۱۲، ص ۱۳۶.
[۵]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۳، ص ۴۱۳، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
مزّی [۶]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۳، ص ۴۱۴، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
او را ثقه دانسته است.۳ - تولداز تاریخ تولد و سوانح زندگی جهضمی اطلاع چندانی در دست نیست، اما باتوجه به سال درگذشت یکی از استادانش، نوح بن قیس، محدّث بصری (متوفی ۱۸۳ یا ۱۸۴)، احتمالاً تاریخ ولادت وی حدود سال ۱۷۰ بوده است. ۴ - جایگاهجایگاه علمی و اجتماعی او را با الفاظ مدح‌آمیزی چون «من نُبَلاءِ الناس»، «ثقه» و «حُجّه» ستوده‌اند. [۷]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج ۱۵، ص ۳۹۱ـ۳۹۲.
[۸]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۱۲، ص ۱۳۳.
به گزارش خطیب بغدادی، [۹]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج ۱۵، ص ۳۸۹.
وی به بغداد سفر کرده و در آن‌جا به نقل حدیث پرداخته است.۵ - مشایخاز جمله مشایخ وی این اشخاص بوده‌اند: نوح بن قیس حُدّانی، سفیان بن عُیینه (محدّث و فقیه کوفی، متوفی ۱۹۶)، یحیی بن سعید قَطّان ( مورخ و محدّث بصری، متوفی ۱۹۴)، ابوداوود طَیالسی (صاحب مسند، متوفی ۲۰۴)، عبدالملک بن قُرَیب اَصمَعی ( ادیب و محدّث بصری، متوفی ۲۱۵) و علی بن جعفر عُرَیضی . [۱۰]
تاریخ اهل‌البیت علیهم‌السلام، بروایه کبارالمحدثین و المورخین، چاپ محمدرضا حسینی، قم: آل‌البیت، ۱۴۱۰.
[۱۱]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۹، ص ۶۶ ـ ۶۷، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
نام جهضمی در سلسله روایت احادیثی از کتاب مشهور مسائل علی بن جعفر عریضی نیز در متون امامیه آمده است. [۱۲]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص ۲۹۹، قم ۱۴۱۷.
[۱۳]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص ۴۱۲، قم ۱۴۱۷.
۶ - راویاناز راویان او ابوزُرعه (محدّث دمشقی، متوفی ۲۸۰)، اسماعیل بن اسحاق جهضمی، عبداللّه بن احمد بن حنبل، ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بَغَوی، [۱۴]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام.
ابن ابی الدنیا، [۱۵]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام.
بَقِیبن مَخْلَد (فقیه، محدّث و مفسر اندلسی، متوفی ۲۸۶) و مؤلفان جوامع حدیثی معروف اهل‌سنّت بوده‌اند. [۱۶]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۹، ص ۶۷ـ ۶۸، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۱۷]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۱۲، ص ۱۳۳.
سید بن طاووس ، محدّث شیعی (متوفی ۶۶۴)، [۱۸]
ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفه مذاهب‌الطوائف، ج۱، ص ۱۷۵، قم۱۳۹۹.
[۱۹]
ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفه مذاهب‌الطوائف، ج۱، ص ۱۸۴، قم۱۳۹۹.
[۲۰]
ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۱۱۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴ـ ۱۴۱۶.
کتابی با عناوین مختلف چون تاریخ أهل‌البیت من آل‌الرسّول، تاریخ اهل‌بیت ، و کتاب الموالید به جهضمی نسبت داده که درباره تاریخ زندگی امامان شیعه است. [۲۱]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۳، ص ۲۱۲.
[۲۲]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۴، ص ۴۷۳ـ۴۷۴.
همانگونه که کولبرگ اشاره کرده است، در صحت نسبت این کتاب به جهضمی تردید هست، چرا که بخشی از حوادث نقل شده در این کتاب متعلق به زمانی پس از درگذشت جهضمی است و احتمالاً این کتاب تألیف محمد بن احمد، مشهور به ابن ابی‌ثَلج (متوفی ۳۲۲ یا ۳۲۵)، است. [۲۳]
تاریخ اهل‌البیت علیهم‌السلام، بروایه کبارالمحدثین و المورخین، ج۱، ص ۴۹ـ۵۸، چاپ محمدرضا حسینی، قم: آل‌البیت، ۱۴۱۰.
۷ - مذهبنقل شده که جهضمی در مجلس متوکل عباسی (حک: ۲۳۲ـ ۲۴۷) حدیثی را از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم درباره ارزش و اجر دوستی خاندان خود روایت کرد. بر این اساس، متوکل به گمان شیعه بودن جهضمی وی را به هزار ضربه شلاق محکوم کرد، اما با وساطت برخی افراد و شهادت ایشان بر اهل‌سنّت بودن وی، گذشت کرد. [۲۴]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج ۱۵، ص۳۹۰.
۸ - وفاتجهضمی در ۲۵۰ وفات یافت. به نوشته خطیب بغدادی [۲۵]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام، ج ۱۵، ص ۳۹۲.
پس از آنکه حاکم بصره به جهضمی ابلاغ کرد که مستعین باللّه (حک: ۲۴۸ـ۲۵۲) به او منصب قضای بصره را داده است، جهضمی مرگ خود را از خدا درخواست کرد، سپس به خواب رفت و در همان حال درگذشت.۹ - جهضمی صغیرفرزند وی، ابوالحسن علی بن نصر، نیز همنام و هم کنیه جدّش بود و به جهضمی صغیر مشهور است. [۲۶]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۳، ص ۴۱۴، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
وی نیز از محدّثان بنام بوده و از کسانی چون طیالسی و ضحاک بن مَخْلَد روایت کرده است. [۲۷]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۳، ص۴۱۴ـ۴۱۵، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
از او محدّثانی چون، مسلم، ابوداوود سجستانی و ترمذی حدیث نقل کرده‌اند. [۲۸]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۳، ص۴۱۵، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
بر وثاقت وی در منابع رجالی اهل‌سنّت تأکید شده است. [۲۹]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱۳، ص۴۱۵، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
جهضمی صغیر در شعبان ۲۵۰ ــ به نوشته ذهبی [۳۰]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص ۱۳۹.
چهار ماه بعد از وفات پدرش ــ درگذشت.۱۰ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه. (۲) ابن‌بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷. (۳) ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴ـ ۱۴۱۶. (۴) ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفه مذاهب‌الطوائف، قم۱۳۹۹. (۵) تاریخ‌اهل‌البیت علیهم‌السلام، بروایه کبارالمحدثین و المورخین، چاپ محمدرضا حسینی، قم: آل‌البیت، ۱۴۱۰. (۶) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام. (۷) ذهبی، تاریخ الاسلام. (۸) سمعانی، الانساب. (۹) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «نصر بن علی جهضمی»، شماره۵۲۸۸. |