نسبت کلامینسبت کلامی به نسبت میان موضوع و محمول در قضیه لفظی اطلاق می‌شود و این بحث در اصول فقه کاربرد دارد. ۱ - تعریفنسبت کلامی یا نسبت لفظی ، نسبتی است که در قضیه ملفوظه(حاکی) وجود دارد؛ به بیان دیگر، رابطه میان دو لفظ مستقل در کلام را نسبت کلامی می‌گویند. ۲ - مراحل سه‌گانه قضیههر قضیه سه مرحله دارد: ۱. مرحله لفظ ، که از آن به قضیه ملفوظه یا حاکیه تعبیر می‌شود؛ در این مرحله، همان الفاظ قضیه مورد نظر است. ۲. مرحله معنا، که عبارت است از معنای قضیه ملفوظ، و صورت معنایی است که از راه الفاظ در ذهن مستمع و مخاطب وارد می‌شود و از آن به قضیه معقوله تعبیر می‌شود. ۳. مرحله واقعیت؛ یعنی واقعیتی که این قضیه از آن حکایت می‌کند، و حقیقتی که این لفظ به واسطه قضیه معقوله به مخاطب القا می‌کند و آن را قضیه واقعیه یا قضیه محکیه گویند. بنابراین، در قضیه «زید له القیام» واقعیت زید و قیام و ربط میان آن‌ها را قضیه واقعیه یا محکیه، و الفاظ «زید»، «قیام» و «له» را که از دو طرف نسبت و ارتباط میان آن‌ها حکایت می‌کند، قضیه ملفوظه یا حاکیه، و معنای زید و قیام و ربط میان آن‌ها را در ذهن، قضیه معقوله می‌نامند. ۳ - نظر مشهور علمای اصول درباره قضیهمشهور علمای اصول معتقدند در هر سه مرحله، قضیه از سه جزء تشکیل شده است: موضوع ، محمول ، نسبت؛ زیرا اگر قضیه محکیه سه جزء داشته باشد، امکان ندارد قضیه لفظیه دارای دو جزء باشد و اگر قضیه لفظیه از سه جزء تشکیل شده باشد، ممکن نیست قضیه معقوله دو جزء داشته باشد. برای مثال، جمله «زید قائم» سه جزء دارد:زید؛ قائم؛ هیئت جمله خبری ، که بر نسبت دلالت می‌کند. بنابراین، نسبت کلامی یا لفظی، به نسبتی گفته می‌شود که در قضیه لفظی میان موضوع و محمول وجود دارد و به کمک حرف و یا هیئت به آن دلالت می‌شود. [۲]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱، ص۴۵.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۲۷، برگرفته از مقاله «نسبت کلامی». رده‌های این صفحه : نسب
|