مفاتیح العلوم (کتاب)کتاب «مفاتیح العلوم»، تالیف ابو عبدالله، محمد بن احمد بن یوسف کاتب خوارزمی ، به زبان عربی و موضوع آن، بیان علوم مختلف است. ۱ - ساختار کتابمتن کتاب، شامل دو مقاله است. مقاله اول، مشتمل بر شش باب به ترتیب ۱۱، ۷، ۱۲، ۸، ۵ و ۹ فصلی (مجموعا ۴۲ فصل) و مقاله دوم، دارای نه باب به ترتیب ۳، ۹، ۸، ۵، ۴، ۴، ۳، ۲ و ۳ فصلی (مجموعا ۴۱ فصل) می‌باشد. برخی از ابواب و فصول کتاب، بسیار خلاصه و مختصر و در عین حال مفید و باارزش است و برخی، بسیار مفصل و با ذکر جزییات بیان شده است. در آغاز کتاب، مقدمه‌ای مفصل با مطالبی متنوع، به قلم دکتر عبد الامیر اعسم، درج شده است. ۲ - گزارش محتواکتاب، مصدر و منبع مناسبی پیرامون علوم مختلف است که با اسلوب و شیوه‌ای خاص و بسیار منظم و دقیق در باره علوم گوناگون بحث کرده است و در حقیقت برای خواننده کلیدی است که به وسیله آن می‌تواند ابواب علوم مختلف را بگشاید و به گنجینه‌هایی از معارف دست یابد. کسی که کتاب را با دقت نظر و تفکر در مطالب و حکمت‌های آن مطالعه نماید از آن لذت می‌برد و بدون رفتن به جلسات علمی متعدد می‌تواند صاحب علومی بسیار گردد. مؤلف، خطبه را با حمد و ستایش خداوند متعال آغاز می‌نماید و سپس در مورد ابواب کتاب، مختصری توضیح می‌دهد. برای آشنایی و شناخت مطالب و مباحث کتاب، مختصری از ابواب و فصول آن مورد بررسی قرار می‌گیرد: ۲.۱ - مقاله اول۱. باب اول: از مقاله اول، در مورد علم فقه است. مؤلف، در یازده فصل این باب، از پایه‌ها و ادله فقه (اعم از اتفاقی و اختلافی)، طهارت ، نماز و اذان ، روزه ، زکات ، حج ، بیع و شرکت ، نکاح و طلاق ، دیات ، فریضه ( ارث ) و نوادری همچون یمین غموس ، نکول ، جرح و... سخن گفته است. ۲. باب دوم: در باره علم کلام است و در ضمن هفت فصل، پیرامون پاره‌ای از قضایا که متکلمین اسلامی به عنوان اصول مورد بحث و مناظره مطرح کرده‌اند (از قبیل اینکه: «شی ء، چیزی است که می‌توان از آن خبر داد و دلالت بر آن ممکن است»، « معدوم ، چیزی است که می‌توان در مورد آن گفت آیا موجود می‌شود» و...) ، ذکر اسامی صاحب نظران و مذاهب مسلمین، اصناف یهود و نصاری و مواضع آنها، اسامی ارباب ملل و نحل، و بت پرستان عرب و اسامی بت‌ها و اصول دینی که متکلمین از آنها سخن گفته‌اند، بحث کرده است. ۳. باب سوم، پیرمون علم نحو است و در ضمن دوازده فصل، مباحثی همچون وجوه اعراب و مبادی نحو بنا بر مذهب همه نحویان، وجوه اعراب و توابع آن بنا بر آنچه از خلیل بن احمد نقل شده است، وجوه اعراب بنا بر مذهب فلاسفه یونانی ، وجوهی که اسماء به سبب آنها رفع داده می‌شوند و... را به میان آورده است. ۴. باب چهارم، در باره کتابت است و مباحثی همچون اصطلاحاتی که در میان نویسندگان دیوان خراج و نویسندگان دیوان لشکر و الفاظی که در دیوان برید و نامه سانی رایج است و... را در ضمن هشت فصل مطرح کرده است. ۵. باب پنجم، در باره شعر و عروض است و در آن، پاره‌ای از اصطلاحات این فن (همچون عروض ، ضرب ، سبب خفیف و...) ، اصول افاعیل عروضی و زحافات آنها و... در ضمن پنج فصل بیان شده است. ۶. باب ششم، در باره اخبار است و در ضمن نه فصل به ذکر اسامی و القاب و صفات پادشاهان ممالک مختلف پرداخته است. ۲.۲ - مقاله دوممقاله دوم، در مورد علوم عجم است و نه باب دارد. مؤلف، در این ابواب، پیرامون علم فلسفه ، علم منطق ، علم طب ، ارثماطیقی (دانش اعداد و فن محاسبه)، هندسه ، علم نجوم ، موسیقی ، حیل (علم به قواعد حرکات و قوای محرکه، علم مکانیک ) و کیمیا ، مطالب و مباحثی را ذکر کرده و به شرح و تفسیر آنها پرداخته است. محقق کتاب، مقدمه‌ای مفصل را پیرامون ارزش و اهمیت علمی کتاب، تاریخ تالیف آن، جایگاه آن از نظر اندیشمندان و عالمان غیر عرب و مستشرقین و... در آغاز کتاب نگاشته است. ۳ - وضعیت کتابفهرست محتویات مقدمه و محتویات کتاب، در آغاز و فهرست مصطلحات وارد در نص و فهرست اعلام، در پایان کتاب آورده شده است. در پاورقی‌ها پاره‌ای از کلمات و اصطلاحات دشوار متن توضیح داده شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب ادبیات عرب
|