زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

مفاتیح العلوم‌ (کتاب)





کتاب «مفاتیح العلوم»، تالیف ابو عبدالله، محمد بن احمد بن یوسف کاتب خوارزمی ، به زبان عربی و موضوع آن، بیان علوم مختلف است.


۱ - ساختار کتاب



متن کتاب، شامل دو مقاله است. مقاله اول، مشتمل بر شش باب به ترتیب ۱۱، ۷، ۱۲، ۸، ۵ و ۹ فصلی (مجموعا ۴۲ فصل) و مقاله دوم، دارای نه باب به ترتیب ۳، ۹، ۸، ۵، ۴، ۴، ۳، ۲ و ۳ فصلی (مجموعا ۴۱ فصل) می‌باشد. برخی از ابواب و فصول کتاب، بسیار خلاصه و مختصر و در عین حال مفید و باارزش است و برخی، بسیار مفصل و با ذکر جزییات بیان شده است. در آغاز کتاب، مقدمه‌ای مفصل با مطالبی متنوع، به قلم دکتر عبد الامیر اعسم، درج شده است.

۲ - گزارش محتوا



کتاب، مصدر و منبع مناسبی پیرامون علوم مختلف است که با اسلوب و شیوه‌ای خاص و بسیار منظم و دقیق در باره علوم گوناگون بحث کرده است و در حقیقت برای خواننده کلیدی است که به وسیله آن می‌تواند ابواب علوم مختلف را بگشاید و به گنجینه‌هایی از معارف دست یابد. کسی که کتاب را با دقت نظر و تفکر در مطالب و حکمت‌های آن مطالعه نماید از آن لذت می‌برد و بدون رفتن به جلسات علمی متعدد می‌تواند صاحب علومی بسیار گردد. مؤلف، خطبه را با حمد و ستایش خداوند متعال آغاز می‌نماید و سپس در مورد ابواب کتاب، مختصری توضیح می‌دهد. برای آشنایی و شناخت مطالب و مباحث کتاب، مختصری از ابواب و فصول آن مورد بررسی قرار می‌گیرد:

۲.۱ - مقاله اول


۱. باب اول: از مقاله اول، در مورد علم فقه است. مؤلف، در یازده فصل این باب، از پایه‌ها و ادله فقه (اعم از اتفاقی و اختلافی)، طهارت ، نماز و اذان ، روزه ، زکات ، حج ، بیع و شرکت ، نکاح و طلاق ، دیات ، فریضه ( ارث ) و نوادری همچون یمین غموس ، نکول ، جرح و... سخن گفته است.
۲. باب دوم: در باره علم کلام است و در ضمن هفت فصل، پیرامون پاره‌ای از قضایا که متکلمین اسلامی به عنوان اصول مورد بحث و مناظره مطرح کرده‌اند (از قبیل اینکه: «شی ء، چیزی است که می‌توان از آن خبر داد و دلالت بر آن ممکن است»، « معدوم ، چیزی است که می‌توان در مورد آن گفت آیا موجود می‌شود» و...) ، ذکر اسامی صاحب نظران و مذاهب مسلمین، اصناف یهود و نصاری و مواضع آنها، اسامی ارباب ملل و نحل، و بت پرستان عرب و اسامی بت‌ها و اصول دینی که متکلمین از آنها سخن گفته‌اند، بحث کرده است.
۳. باب سوم، پیرمون علم نحو است و در ضمن دوازده فصل، مباحثی همچون وجوه اعراب و مبادی نحو بنا بر مذهب همه نحویان، وجوه اعراب و توابع آن بنا بر آنچه از خلیل بن احمد نقل شده است، وجوه اعراب بنا بر مذهب فلاسفه یونانی ، وجوهی که اسماء به سبب آنها رفع داده می‌شوند و... را به میان آورده است.
۴. باب چهارم، در باره کتابت است و مباحثی همچون اصطلاحاتی که در میان نویسندگان دیوان خراج و نویسندگان دیوان لشکر و الفاظی که در دیوان برید و نامه سانی رایج است و... را در ضمن هشت فصل مطرح کرده است.
۵. باب پنجم، در باره شعر و عروض است و در آن، پاره‌ای از اصطلاحات این فن (همچون عروض ، ضرب ، سبب خفیف و...) ، اصول افاعیل عروضی و زحافات آنها و... در ضمن پنج فصل بیان شده است.
۶. باب ششم، در باره اخبار است و در ضمن نه فصل به ذکر اسامی و القاب و صفات پادشاهان ممالک مختلف پرداخته است.

۲.۲ - مقاله دوم


مقاله دوم، در مورد علوم عجم است و نه باب دارد. مؤلف، در این ابواب، پیرامون علم فلسفه ، علم منطق ، علم طب ، ارثماطیقی (دانش اعداد و فن محاسبه)، هندسه ، علم نجوم ، موسیقی ، حیل (علم به قواعد حرکات و قوای محرکه، علم مکانیک ) و کیمیا ، مطالب و مباحثی را ذکر کرده و به شرح و تفسیر آنها پرداخته است. محقق کتاب، مقدمه‌ای مفصل را پیرامون ارزش و اهمیت علمی کتاب، تاریخ تالیف آن، جایگاه آن از نظر اندیشمندان و عالمان غیر عرب و مستشرقین و... در آغاز کتاب نگاشته است.

۳ - وضعیت کتاب



فهرست محتویات مقدمه و محتویات کتاب، در آغاز و فهرست مصطلحات وارد در نص و فهرست اعلام، در پایان کتاب آورده شده است. در پاورقی‌ها پاره‌ای از کلمات و اصطلاحات دشوار متن توضیح داده شده است.

۴ - پانویس


 
۱. مفاتیح العلوم، الخوارزمی، أبو عبد الله، ج۱، ص۲۱.    


۵ - منبع



نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).


رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب ادبیات عرب




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.