معتمد عباسی

---

معتمد عباسی یا المعتمد علی الله با نام کامل ابوالعباس احمد بن جعفر (حک: ۲۵۶-۲۷۹ق)، فرزند متوکل عباسی و برادر الموفق بالله پانزدهمین خلیفه عباسی در قرن سوم قمری که ۲۳ سال خلیفه بود.
دوران خلافت او آشفته و پُرتنش بود و سررشته امور و زمامداری را به برادرش سپرد و او را به الموفق بالله ملقب ساخت، او نیز تمام کارها را به‌دست گرفته، دست برادرش را از هر کاری کوتاه کرد و قدرت را در دست گرفت. بنابر نقل تاریخ معتمد از بخشنده‌ترین خلفا و مردی خوش‌فهم و شاعر بود، ولی غرق در هوس‌رانی و کامرانی بود.

۱ - معرفی اجمالی

---

ابوالعباس احمد بن جعفر (المتوکل علی الله) ابن محمد (المعتصم) بن‌ هارون الرشید عباسی، ملقب به المعتمد علی الله پانزدهمین خلیفه عباسی بود. مادرش ام ولد بود و فتیان نام داشت.
او در سامرا زاده شد و در سال ۲۵۶ق دو روز پس از کشته شدن المهتدی بالله پسر الواثق، خلیفه شد و ۲۳ سال خلیفه بود.

۲ - دوران خلافت

---

دوران خلافت معتمد علی الله آشفته و پُرتنش بود و حکام و صاحبان نفوذ نصب و عزل می‌کردند. سررشته امور و زمامداری را به برادرش سپرد و او را به الموفق بالله ملقب ساخت. او نیز تمام کارها را به‌دست گرفته، دست برادرش را از هر کاری کوتاه کرد. در سال ۲۶۹ق که خلیفه از دست برادرش الموفق به تنگ آمده بود، با احمد بن طولون مکاتبه کرد و از او یاری خواست. احمد بن طولون او را به مصر دعوت کرد و خود برای دیدارش به دمشق رفت. معتمد نیز به بهانه تفریح و تفرج راهی سامرا شد؛ در حالی‌که قصد رفتن به دمشق و دیدار ابن طولون را داشت. هنگامی که از موصل می‌گذشت، امیر موصل، اسحاق بن کنداج مانعش شد و کاتب خود صاعد بن مخلد را نزد الموفق فرستاد. سپس خلیفه را به بغداد بازگرداند و او را به برادرش تحویل داد.
الموفق او را محجور و از ورودش به دارالخلافه جلوگیری و دست او را از هرکاری کوتاه کرد، تا آن‌جا که روزی معتمد به سیصد دینار نیاز داشت، ولی نتوانست آن مبلغ را به‌دست آورد، لذا قطعه ذیل را سرود:
«آیا عجیب نیست کسی مانند من حتی از دست‌یابی به چیزهای خرد و حقیر نیز ناتوان باشد؟! به نامش مالیات و خراج از سراسر دنیا جمع شود، ولی از آن چیزی در دستش نباشد (و به او نرسد). همه اموال به‌سوی او روانه می‌شود، اما او را از مقداری از آنچه برایش ارسال شده نیز محروم می‌کنند.»

۳ - شخصیت

---

معتمد نخستین خلیفه‌ای بود که از سامرا به بغداد منتقل شد و پس از او دیگر هیچ‌یک از خلفا به سامرا بازنگشتند، بلکه بغداد را محل اقامت خود قرار دادند. معتمد از بخشنده‌ترین خلفا و مردی خوش‌فهم و شاعر بود، ولی غرق در هوس‌رانی و کامرانی بود، از این‌رو برادرش الموفق قدرت را از چنگ او درآورد و پس از تحمیل این خواری بر وی، مردم او را کوچک شمردند.

۴ - تعمیرات مسجدالحرام

---

معتمد افزایش‌ها و تعمیراتی در مسجدالحرام صورت داد. و به سال ۲۵۷ق مسجد خیف را تعمیر کرد.

۵ - درگذشت

---

در دوران معتمد علی الله، قیام زنگیان آغاز شد و بیش از چهارده سال طول کشید. برادرش الموفق در سال ۲۷۸ق و شش ماه پیش از او درگذشت. او پیش از مرگش، برادرزاده‌اش ابوالعباس احمد بن الموفق را به ولایت‌عهدی خود برگزید و به او لقب المعتضد بالله داد. پس از مرگ او، پیکرش را به سامرا بردند و در آن‌جا دفن کردند. گفته می‌شود که در حالی‌که میان خنیاگران و ندیمان خود بود و قبلا سر بز خورده بود، ناگهان جان سپرد. می‌گویند که آن سر را به زهر آغشته کرده بودند. همچنین گفته می‌شود که در جام شرابش زهر ریخته بودند. او در بغداد و در پنجاه سالگی درگذشت.

۶ - پانویس

---