مسجد جامع قدیم بصره۱ - بنای اولیهبنای اولیه آن‌را عتبة بن غزوان، در سال ۱۴ ه. ق، از نی درست کرد. اما پس از یک یا دو سال، دچار آتش‌سوزی شد. به همین علت، ابوموسی اشعری، دوباره آن را با خشت ساخت. سپس زیاد بن ابی‌سفیان نیز در دوره ولایت خود بر عراق از سوی معاویه، در سال ۴۵ ه. ق، آن را با گچ و آجر، بازسازی کرد. [۱]
سامرائی، ابراهیم، تاریخ مساجد البصره، ص۱۵.
با این بازسازی، مسجد جامع بصره، به یکی از مساجد بزرگ و مهم صدر اسلام تبدیل شد و تا مدت‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.حضرت علی (علیه‌السّلام) پس از پایان جنگ جمل، به این مسجد بصره وارد شد و در آن، اقامه نماز کرد و خطبه‌ای برای مردم شهر، بیان نمود. همچنین گفته می‌شود که امام حسن (علیه‌السّلام) نیز به دستور امام علی (علیه‌السّلام)، در زمان بازگشت از جنگ جمل، در این مسجد نماز خوانده است. ۱.۱ - فضایلبرخی فقها و علمای متقدم شیعه، فضایلی برای این مسجد قائل شده‌اند، از جمله شیخ صدوق (رحمه الله) می‌گوید: اعتکاف به‌جز در پنج مسجد، جایز نیست که عبارت‌اند از: مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه، مسجد مدائن و مسجد بصره و دلیل آن، این است که اینها مساجد جامعی می‌باشند که امام عادلی در آنها، نماز جمعه اقامه نموده است. شیخ مفید (رحمه الله) نیز می‌گوید: مساجدی که پیامبر یا وصی پیامبری در آنها، نماز جمعه بجا آورده و برای همین، اعتکاف در آنها جایز است، چهار مسجد است: مسجدالحرام که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آنجا نماز جمعه خوانده است، مسجد مدینه که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در آن نماز جمعه خوانده‌اند، مسجد کوفه و مسجد بصره که امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در آنها، نماز جمعه برپا داشته است.(«والمساجد التی جمع فیها نبی او وصی نبی- فجاز لذلک الاعتکاف فیها- اربعة مساجد، المسجد الحرام، جمع فیه رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ومسجد المدینة، جمع فیه رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایضاً و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، ومسجد الکوفة جمع فیه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، ومسجد البصرة جمع فیه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) والمراد بالجمع فیما ذکرناه‌هاهنا صلاة الجمعة بالناس جماعة دون غیرها من الصلوات») ۱.۲ - بقایای مسجد در عصر حاضرامروزه مسجد جامع قدیم بصره، تقریباً از بین رفته و تنها بقایای اندکی از آن، در گوشه شمال غربی مسجد، باقی مانده است. اما در محل شبستان آن که به مقام امام علی (علیه‌السّلام)، شناخته می‌شود، مسجد بزرگی با معماری به سبک جدید و غیرمتناسب با بنای قدیمی این مسجد و معماری سنتی عراق، ایجاد شده که دارای گنبد و مناره مربع مرتفعی است. امروزه این مقام، از زیارتگاههای مهم شیعه در بصره، به شمار می‌آید و در حال حاضر شیعیان بصره هر سال در روزهای زیارت اربعین امام حسین (علیه‌السّلام)، به سمت این مسجد، پیاده‌روی می‌کنند. ۲ - پانویس
۳ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مقام امام علی (بصره)» ج۲، ص۱۷۸. رده‌های این صفحه : مساجد بصره | مکان‌های تاریخی بصره
|