مزار سیدمرتضی علمالهدیمزار سیدمرتضی، بارگاهی است منسوب به سیّدمرتضی در شهر کاظمین کشور عراق، که در بیرون از صحن مطهر و در جهت جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد. این مرقد ظاهرا همان محل اولیه دفن ایشان قبل از انتقال جسد به کربلا بوده که دارای گنبد و بارگاهی است. البته ادعای انتقال پیکر سیدمرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست. بنابر نقل نجاشی سیدمرتضی در سال ۴۳۶ق درگذشت. پسرش بر او نماز خواند و در خانه خودش در محله کرخ بغداد (کاظمین) دفن شد. در برخی از منابع آمده است که جسد سیدمرتضی و برادرش سیدرضی مدتی پس از دفن در کرخ بغداد، به کربلا منتقل شده و در حرم امام حسین (علیه‌السّلام) به خاک سپرده شده است. [۲]
قزوینی، سیدمهدی، المزار، ص۲۵۳-۲۵۴.
ابن میثم بحرانی از علمای قرن هفتم نیز محل دفن دو برادر را در نزدیکی قبر امام حسین (علیه‌السّلام) دانسته است. [۳]
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۸۹.
امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سیدمرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود. [۴]
قزوینی، سیدمهدی، المزار، ص۲۵۴.
۱ - معرفی سیدمرتضیابوالقاسم علی بن ابواحمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، مشهور به سیدمرتضی یا شریف مرتضی، برادر بزرگ‌تر سیدرضی و از علمای مشهور شیعه است. سیدمرتضی در سال ۳۵۵ه. ق، به دنیا آمد. وی بزرگ‌ترین عالم شیعه در زمان خود به شمار می‌آید که در فنون و رشته‌های دینی زمان خود به‌ویژه اصول فقه و کلام، صاحب‌نظر بوده است و تعدادی از علما و فقهای بزرگ شیعه در آن زمان نیز در محضر سیدمرتضی، درس خوانده‌اند. ۲ - وفات و مدفنبراساس منابع تاریخی معتبر، سیدمرتضی در روز یکشنبه، ۲۵ ربیع‌الاول سال ۴۳۶ه. ق، در بغداد درگذشت و در خانه‌اش، به خاک سپرده شد. ۳ - انتقال جسد به کربلااما ابن‌عنبه، نسب‌شناس مشهور، همان‌گونه که درباره سیدرضی ادعا نموده، درباره سیدمرتضی نیز گفته است که تابوت او پس از دفن اولیه در بغداد، به حرم امام حسین (علیه‌السّلام) انتقال یافت و نزد پدر و برادرش به خاک سپرده شد و قبور آنان، آشکار و معروف بوده است. اما هیچ توضیحی نداده است که چگونه و در چه زمانی، این اتفاق رخ داده است. با این حال، قول ابن‌عنبه به سایر منابع شیعه راه یافته و مورد پذیرش علما و نویسندگان شیعه در قرون اخیر، واقع شده است. [۱۰]
اعرجی، سیدجعفر، مناهل الضرب، ص۴۲۷.
[۱۱]
آل یاسین، محمدحسن، تاریخ المشهد الکاظمی، ص۲۱۲.
اما ادعای انتقال جنازه سید مرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست. با این حال، امروزه قبر و زیارتگاهی منسوب به وی، نزدیک آستان کاظمین (علیه‌السّلام) و در فاصله کمی از زیارتگاه منسوب به سیدرضی وجود دارد. برخی وجود این دو زیارتگاه را چنین توجیه کرده‌اند که محل دفن اولیه سیدرضی و مرتضی، در بغداد بوده است. اما همان‌گونه که بیان شد، با توجه به تصریح منابع تاریخی کهن و معتبر مبنی بر دفن هریک از سیدرضی و مرتضی در خانه آنها، این ادعا را نیز نمی‌توان پذیرفت. سیدجعفر اعرجی (متوفای ۱۳۳۲ه. ق) و محمدحسن آل‌یاسین معتقدند قبری که امروزه مردم، به عنوان قبر سیدمرتضی علم‌الهدی بیرون آستان کاظمین (علیه‌السّلام) زیارت می‌کنند، در واقع قبر ابراهیمِ مرتضی، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) است. [۱۳]
اعرجی، سیدجعفر، مناهل الضرب، ص۴۲۷.
[۱۴]
آل یاسین، محمدحسن، تاریخ المشهد الکاظمی، ص۲۱۲.
۴ - فهرست منابع• مناهل الضرب فی انساب العرب، سید جعفر الاعرجی النجفی الحسینی، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ١۴١٩ه. ق. • تاریخ المشهد الکاظمی، محمدحسن آل یاسین، ط ١، بغداد، مطبعة المعارف، ١٣٨٧ه. ق - ١٩۶٧م. • رجال السید بحرالعلوم (الفوائد الرجالیة)، السید محمد مهدی بحرالعلوم، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، النجف، مکتبة العلمین، ١٣٨۵ه. ق. • المزار، السید مهدی القزوینی، تحقیق: جودت القزوینی، ط ١، بیروت، دار الرافدین، ١۴٢۶ه. ق - ٢٠٠۵م. • رجال النجاشی، احمد بن علی، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ط ۶، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ١۴١٨ه. ق. • شرح نهج البلاغة، ابن میثم بحرانی، قم، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۲ش. • تاریخ بغداد (تاریخ مدینة السلام)، احمد بن علی بن ثابت (الخطیب البغدادی)، تحقیق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م. • وفیات الاعیان، شمس‌الدین احمد بن محمد (ابن خلّکان)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، (لا ت). • عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، جمال‌الدین احمد بن علی الحسینی (ابن عنبة)، تحقیق: السید مهدی الرجائی، ط ١، قم، ١۴٢۵ه. ق - ١٣٨٣ ه. ش - ٢٠٠۴م. ۵ - پانویس
۶ - منابعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۳۲۳، برگرفته از مقاله «مزار سیدمرتضی». رده‌های این صفحه : بناهای تاریخی مذهبی کاظمین | زیارتگاههای شیعیان در کاظمین | مدفونان در حرم کاظمین | مقبره علمای شیعه در عراق
|