ماتریدیه (تفاسیر کلامی)همزمان با مکتب اشعری در اوایل قرن چهارم هجری، نهضت کلامی دیگری در برابر معتزله شکل گرفت که بنیانگذار آن ابومنصور ماتریدی (م. ۳۳۳ ق.) بود. ۱ - خطوط فکری ماتریدیابومنصور ماتریدی خطوط فکری مشترک و نیز متفاوتی با اشعری دارد. گستره تأثیر نهضت ماتریدی نسبت به مکتب اشعری در جهان اسلام کمتر بود؛ امّا رویکرد عقلانی وی نسبت به عقاید دینی از اشاعره عمیق‌تر است. [۱]
سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۳، ص۲۰_۲۱، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
[۲]
اجنتس جولد تسهر، المذاهب الاسلامیه فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۷۹_۱۸۲، ترجمه: علی حسن، مطبعة العلوم، ۱۳۶۳ش.
[۳]
اجنتس جولد تسهر، المذاهب الاسلامیه فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۹۹، ترجمه: علی حسن، مطبعة العلوم، ۱۳۶۳ش.
[۴]
مساعد مسلم آل جعفر، اثر التطور الفکری فی التفسیر، ج۱، ص۳۰۳، بیروت، الرساله، ۱۴۰۵ ق.
ارائه تفسیر عقلی از حسن و قبح افعال [۵]
محمد بن محمد ماتریدی، التوحید، ج۱، ص۲۲۱، فتح الله خلیف، دارالجامعات المصریه.
و عدم پذیرش تکلیف مالایطاق از سوی خداوند از جمله ممیزات کلامی وی نسبت به اشاعره است.۲ - تأکید بر عقل و نقل در تفسیر آیاتمفسر ماتریدی در تفسیر آیات بر عقل و نقل تأکید می‌کند؛ امّا آن گاه که نقل با عقل در تعارض افتد و نقل قابل تأویل و تبیین عقلی نباشد به حکم نقل گردن نهاده، علم به معنای آن را به خداوند وا می‌گذارد، [۶]
اجنتس جولد تسهر، المذاهب الاسلامیه فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۷۹_۱۸۲، ترجمه: علی حسن، مطبعة العلوم، ۱۳۶۳ش.
[۷]
محمد عبدالحمید، تطور تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۲۶، بغداد، وزارة التعلیم العالی، ۱۴۰۸ق.
چنان که ابومنصور ماتریدی در باب صفات خبری [۸]
سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۳، ص۴۱_۴۵، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
[۹]
محمد بن محمد ماتریدی، التوحید، ج۱، ص۷۴_۷۷، فتح الله خلیف، دارالجامعات المصریه.
از جمله مسئله رؤیت خداوند را در قیامت به حکم نقل می‌پذیرد؛ امّا از آن‌جا که آن را در چالش با حکم عقل می‌بیند علم به حقیقت آن را به خداوند وا می‌گذارد.۳ - مهم‌ترین اثر تفسیری ماتریدیابومنصور ماتریدی افزون بر کتاب التوحید در مهم‌ترین اثر تفسیری خویش تأویلات اهل السنه که تنها اثر تفسیری فرقه ماتریدیه است [۱۰]
سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۲۲۳_۲۲۷، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
به تفسیر آیات موافق با مکتب کلامی خود و نقد مخالفان مانند معتزله می‌پردازد [۱۱]
محمد بن محمد ماتریدی، تأویلات اهل السنه، ج۱، ص۲۹، به کوشش محمد و جاسم، بغداد، الارشاد، ۱۴۰۴ق.
[۱۲]
محمد بن محمد ماتریدی، تأویلات اهل السنه، ج۱، ص۴۱_۴۲، ص۷۵، به کوشش محمد و جاسم، بغداد، الارشاد، ۱۴۰۴ق.
به عنوان مثال در تفسیر آیه ۸ بقره با رد تفسیر کرامیه از ایمان ، افزون بر اقرار زبانی، تصدیق قلبی را نیز در مفهوم ایمان لازم می‌داند. [۱۴]
محمد بن محمد ماتریدی، تأویلات اهل السنه، ج۱، ص۴۲، به کوشش محمد و جاسم، بغداد، الارشاد، ۱۴۰۴ق.
در تفسیر آیه ۲۴ بقره نیز دیدگاه معتزله را درباره جاودانگی مرتکب گناه کبیره در جهنم رد می‌کند. [۱۶]
محمد بن محمد ماتریدی، تأویلات اهل السنه، ج۱، ص۷۳، به کوشش محمد و جاسم، بغداد، الارشاد، ۱۴۰۴ق.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر کلامی ماتریدیه»، شماره۴۹. |