قطب‌الدین برهانپوریبُرهانپوری، قطب الدین سلیمانجی، مورخ اسماعیلی، و از پیروان و سپس از رهبران دعوتِ دسته داودی، از شاخه مُستَعلَویه ـ طَیّبه فرقه اسماعیلیه بود. ۱ - پیشینه برهانپوریدر اواسط سده دوازدهم به دنیا آمد، ساکن هند بود و در آخر شوال ۱۲۴۱، در شهر پونه درگذشت. او از علمای داودیِ اسماعیلیانِ طیبّی در هند، مشهور به بُهره (یا بُحره)، بود. در ۱۲۱۴، چهل و سومین «داعی مطلق» داودی، عبدعلی سیف الدین (متوفی ۱۲۳۲)، او را به مقام مهمی در سلسله مراتب دعوت اسماعیلیان طیبّی ـ داودی منصوب گرداند. ۲ - تألیف برهانپوریشهرت برهانپوری بیش‌تر به علت تألیف کتاب منتزع الاخبار فی اخبار الدعاة الاخیار در تاریخ اسماعیلیه است. یکی از دلایل اهمیت این کتاب این است که در آن مؤلفی اسماعیلی درباره این فرقه سخن گفته است. منتزع... در دوجلد و در ۱۲۳۱ تألیف شده و جلد اول، شامل مطالبی است درباره تاریخ زمان پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و امام علی علیه السّلام و سپس تاریخ اسماعیلیه در دور کشف و امامت بیست و یک تنی که اسماعیلیان، مستعلوی طیّبی می‌شناسند. وقایع این دوره با قتل آمر بِاَحکام اللّه (۵۲۴)، دهمین خلیفه فاطمی مصر و بیستمین امام مستعلوی، و سپس غیبت فرزند او، الطیّب، پایان می‌یابد. جلد دوم اختصاص دارد به شرح تاریخ اسماعیلیان طیّبی در دوره ستر (غیبت)، و ادامه دعوت طیّبی به رهبری داعیان مطلق از ۵۲۴ تا انقسام طیبیّه به دسته‌های سلیمانی و داودی در ۹۹۹، و سپس تاریخ داعیان داودی از زمان داود برهان الدین (متوفی ۱۰۲۱ تا ۱۲۳۱). در آخر مجلد دوم، برهانپوری در ضمیمه‌ای، ذکر وقایع تاریخ خود را تا ۱۲۴۰، در زمان چهل و پنجمین داعی مطلق داودی، طیّب زین الدین (متوفی ۱۲۵۲)، ادامه داده است. در جلد دوم مطالبی درباره دعوت و زندگی داعیان داودی در هند نیز آمده است. این کتاب هنوز به چاپ نرسیده است، اما دست نوشته‌های کامل آن در مجموعه‌های خصوصی در هند و پاکستان و در بعضی از کتابخانه‌های دانشگاهی، مانند کتابخانه دانشگاه بمبئی، یافت می‌شود. ۳ - فهرست منابع(۱) Farhad Daftary, The Isma ¦ ` ¦ l ¦ s: their history and doctrines , Cambridge ۱۹۹۲;. (۲) M Goriawala, A descriptive catalogue of the Fyzee collection of Ismaili manuscripts, Bombay ۱۹۶۵, ۱۲۱-۱۲۲;. (۳) W Ivanow, A guide to Ismaili literature, London ۱۹۳۳، ۷۲-۷۳;. (۴) idem, Ismaili literature: a bibliographical survey ,Tehran ۱۹۶۳, ۹۳;. (۵) Ismail K Poonawala, Biobibliography of Isma ¦ ` ¦ l ¦ literature , Malibu, Calif ۱۹۷۷ ۴ - پانویس۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهانپوری»، شماره۱۱۲۶. |