قانون تفسیر (کتاب)قانون تفسیر، اولین و جدیترین اثر قرآن پژوهی استاد پیشکسوت کمالی دزفولی رحمة‌الله‌علیه است و در واقع جلد اول از دوره سه جلدی کتب علوم القرآن آن فرزانه میباشد. ۱ - معرفی اجمالیدر این اثر، محقق ارجمند با نگاهی نو و بدیع در مباحث بکر علوم قرآن، به خلق اثری شگفت انگیز دست زده، چنانکه با مهارت و استادی به طرح مباحث بنیادین این علم پرداخته و ابواب و عناوین آن را به نظم و نسقی نوین عرضه کرده و آراء و اندیشه‌های خویش را با اتقان و استحکام بیان داشته است. آن گونه که از این اثر پیداست، اعتقاد و اعتماد خالصانه استاد به سنت معصومین علیه‌السّلام ، دروازه ورود ایشان به ساحت مقدس قرآن شد و فی الواقع این نگاه عمیق میراث گرانبهایی بود که او از اسلاف ارجمند خود در حوزه علمیه دزفول به ارث میبرد. ۲ - ساختار و گزارش محتوااین کتاب دارای یک پیشگفتار، دوازده بخش، دو ملحق و پنج مستدرک است. پیشگفتار مفصل مولف، حسن مطلع این اثر قیم است. گفتاری است که در عین صلابت ، سلیس و روان و البته پر مغز و جان دار بودن، بیانگر روح اجتماعی و اصلاح گرایانه استاد میباشد. ضمن بیان جایگاه قرآن و دعوت به فهم وعمل به آن، مختصری در تاریخ پیدایش علوم قرآن به عنوان مقدمه تفسیر ذکر کرده‌اند. ۲.۱ - بخش یکمتعاریف که شامل تعاریف علم ، قرآن ، علوم القرآن، تفسیر، تاویل و موارد استعمال این دو در قرآن، روایات و اقوال علما، نامها و صفتهای قرآن در قرآن و... است. ۲.۱.۱ - تعریف علوم قرآنتعریف جامع ایشان از علوم القرآن شنیدنی است: مقصود از آن، گروهی از معارف متصله قرآن است، خواه تصوری باشند، خواه تصدیقی که به نحوی از انحاء و به طور خاص خادم قرآن باشند، مانند علم الرسم و... و قید «به طور خاص» برای آن است که بعض از علوم را هر چند به طور مقدمه در فهم قرآن دخیلند مانند صرف و نحو خارج کند، نه علم اعراب القرآن را که به طور خاص در فهم قرآن دخیل است... ۲.۲ - بخش دومقابل فهم بودن قرآن؛ که شامل مباحثی مانند: چگونه قرآن را میفهمیدند، ادله مفهوم بودن قرآن و مخالفین آن است. ۲.۳ - بخش سوممصونیت قرآن از تحریف ؛ که شامل مباحث: چگونه تغییر میدهند، دلائل عدم تحریف و ادله قائلین به تحریف میباشد. ۲.۴ - بخش چهارمجمع و فراهم ساختن قرآن؛ که شامل مباحثی است چون: معانی جمع، کتابت و ضبط ، خوانایی و نویسایی پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، کاتبان وحی ، وسائل نوشتن، ترکیب قرآن و الفاظ آن، ترتیب آیات، عدد آنها و فواصل، ابعاض قرآن، جمع قرآن در زمان پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، جمع خاص حضرت علی علیه‌السّلام و جمع در زمان ابوبکر و عثمان . ۲.۵ - بخش پنجمقرائات ؛ که یکی از مهم‌ترین بخش‌های این کتاب و بلکه مباحث علوم قرآنی است. محقق به اقتضای شبهات و ایرادات مطرح، نظرات خاص و بکر خود را ارائه نموده است. این بخش، شامل مباحثی است مانند: معنای قرائت، اختلاف قرائت و علل پیدایش قرائت . اختلاف عمدی، حدود مرزهای اختلافات جائز، سبعة احرف از طریق امامیه، سبعة احرف از طرق عامه، توحید نص و... ایشان در این بخش تاکید دارند که: «جواز اختلاف قرائت برای رفع عسر و حرج بوده و با رفع عسر و حرج در زمان حاضر وجهی بر قرائت به اختلاف وجود ندارد و بلکه مذموم و مردود است.» ۲.۶ - بخش ششماسباب نزول؛ که دارای مباحثی است، از جمله: دانستن سبب نزول، اقسام نزول، عموم لفظ و خصوص سبب، سماع یا اجتهاد در اسباب نزول و اشتباه در اسباب نزول . ۲.۷ - بخش هفتمتفسیر به رای ؛ که شامل مباحثی مانند: مراد از رای، دلائل مانعین و مجیزین، منشا خطا در تفسیر است. ۲.۸ - بخش هشتممحکم و متشابه ؛ که شامل مباحثی چون: اقسام تعریفات اصطلاحی، اسباب تشابه، ارائه جدولی از اقسام محکم و متشابه و اشاره به موضوعات آیات آنها، رسوخ در علم و راسخون در آن بوده که این بخش نیز خالی از نکات مغز و پر مغز نیست. ۲.۹ - بخش نهمظهر و بطن قرآن؛ درباره منشا، معنا و مصادیق آن، که دارای دو مبحث: دلایل منقول و دلیل عقلی، است. بخش دهم: نسخ ، بداء؛ که شامل موضوعاتی چون: نسخ در لغت و اصطلاح، شناخت ناسخ و منسوخ ، شرایط نسخ، وجوه نسخ، فایده نسخ، آراء موافقین و مخالفین، مسئله بداء ودیدگاه شیعه و اهل سنت در آن، میباشد. ملحق. ۲.۱۰ - بخش دهمتاریخ نزول، ضوابط مکی و مدنی بودن، وجوه مختلف نزول قرآن و شمارش سوره‌های مکی و مدنی، مورد بحث واقع شده است. ۲.۱۱ - بخش یازدهممصادر تفسیر؛ دربردارنده موضوعاتی همچون: مصادر الزامی و استحسانی، مصدر اول: قرآن، مصدر دوم: سنت، طرق امامیه ، طرق عامه ، رتبه کتاب و سنت، تعارض کتاب و سنت صحابی و قول او، صحابه و فهم قرآن، صحابه و تفسیر، قول تابعی. ۲.۱۲ - بخش داوزدهمشرایط تفسیر؛ که شامل: مقدمه، علومی که باید مفسر آنها را فرا گیرد و شرایط اتخاذ روش احسن است. دانستن علومی مانند لغت ، صرف ، اشتقاق، نحو و اعراب ، اسلوب ( معانی ، بیان ، بدیع )، قراءات، کلام ، اصول فقه ، اسباب نزول، علم به ناسخ و منسوخ، درایه ، علم به روایات مرفوعه، علم به احوال بشر و خلوص نیت را شرط اول اموری میداند که مفسر باید واجد آن باشد. شرط دوم دانستن روشی است که پس از دارا بودن علوم، باید پی بگیرد، و برای آن نیز یازده شرط قائل میشود. ملحق بخش دوازدهم: قصص و اسرائیلیات ؛ که دربرگیرنده: چگونگی قصه‌های قرآن، اسرائیلیات پیرامون قصص قرآن و خاتمه است. تقسیم تفسیر از یک نظر به اجمالی وتفصیلی و نقد التفسیر و المفسرون محمد حسین ذهب ی بابت اظهار نظر وی در مورد منابع تفسیر شیعه در خاتمه آمده است. مستدرکات: حاوی پنج مستدرک برای بخش‌های یکم، سوم، چهارم، پنجم و دهم است. این اثر برای نخستین بار در سال ۱۳۵۴ ش از سوی انتشارات کتابخانه صدر در ۴۸۳ صفحه قطع وزیری چاپ و منتشر گردید. [۱]
قانون تفسیر، کمالی دزفولی، ص۳-۴۷۱.
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب علوم قرآن
|