قاعده بینهاز جمله قواعد فقهى مشهور كه مورد عمل رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) و قضات اسلامى در طى أعصار و قرون بوده است؛ قاعده «البينة على المدّعى و اليمين على من أنكر» مى‌باشد. ۱ - پيشينه تحقيقگاهى منطوق اين قاعده و بيشتر مضمون آن در روایات متعددى از پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) نقل شده است، ولى تتبّع انجام شده نشان مى‌دهد كه اين جمله از تأسيسات اسلامى نمى‌باشد، بلكه روش رايج عقلایی قبل از اسلام بوده و مورد امضاى اسلام قرار گرفته است. شاهد بر اين امر آنست كه جمله مزبور با اندك تفاوت در «مدوّنه يوستينين» كه به زبان عربى ترجمه شده است موجود مى‌باشد. [۱]
مدوّنة يوستنين فى الفقه الرومانى، تعريب عبد العزيزفهمى، قاعده ۲۷، البيّنة على من ادّعى، لا على من انكر.
۲ - دیدگاه قدمای امامیه۱. از قدماى امامیه نخستين كسى كه از اين قاعده سخن گفته شهید اول (۷۳۴- ۷۸۴ ه) در كتاب القواعد و الفوائد است تحت عنوان: «البينة حجة شرعية». ۳ - صاحب کتاب عناوین الاصول۲. مرحوم سيد عبد الفتاح حسينى مراغى (م ۱۲۷۴ ه) صاحب كتاب عناوين الاصول، كه از محققانه‌ترين آثار فقهى شمرده مى‌شود؛ چهل و هفتمين قاعدۀ كتاب خود را به اين قاعده اختصاص داده، با عنوان: «قاعدتى توجه البينة على المدعى و اليمين على المنكر فى مقام الدعوى». [۳]
حسينى مراغى، سيد عبد الفتاح، عناوين الاصول.
۴ - بلغة الفقیه۳. دو رساله از كتاب بلغة الفقيه؛ شرح قاعدۀ البيّنة على المدعى و اليمين على المدعى عليه مى‌باشد. مؤلف اين كتاب سيد محمد آل بحر العلوم طباطبايى نجفى (م ۱۳۲۶ ه) است. [۴]
بحرالعلوم طباطبایی، سید محمد، بلغة الفقیه.
۵ - القواعد الباقریه۴. مرحوم ملا محمد باقر بيد گلى كاشانى در كتاب القواعد الباقريه مختصرا به بحث و تحقيق در اين قاعده پرداخته است. اين كتاب خطى است. ۶ - دیدگاه علمای دیگر۵. قاعدة البيّنة على المدعى و اليمين على المنكر، يكى از قواعد فقهی مورد بحث در كتاب نفيس القواعد الفقهیة، تأليف مرحوم حاج سيد حسن موسوى بجنوردى (م ۱۳۹۵ ه) است. ۶. فقیه فرزانه معاصر، مکارم شیرازی، بيست و پنجمين قاعده كتاب القواعد الفقهية خود را به توضيح اين قاعده اختصاص داده است. ۷. يكى از قواعد مورد بحث در كتاب سليس و روان القواعد الفقهية، تأليف فقيه بزرگوار فاضل لنکرانی، نيز، همين قاعده مذكور مى‌باشد. ۸. در كتاب فارسى قواعد فقه، نوشته دكتر ابو الحسن محمدى، سيزدهمين قاعده مورد بحث قاعده بينه و يمين مى‌باشد. [۵]
سير تحوّل نگارش قواعد فقهى در ميان فقهاى اماميه، محقق داماد، سید مصطفی.
۷ - پانویس
۸ - منبعقواعد فقه، محقق داماد، سید مصطفی، ج۳، ص۵۳، برگرفته از مقاله «قاعده بینه». |