فعلفعل، به دو معنا بکار برده شده، یکی کردار؛ رفتار، و یا کلمه‌ای که بر وقوع عمل در گذشته، حال و یا آینده دلالت دارد، گفته می‌شود. ۱ - جایگاه معنای اولفعل همچون قول از ابزار بازگو کردن مافی الضمیر است. انسان برای فهماندن مقصود درونی خود به دیگران از رفتار، همانند گفتار بهره می‌گیرد، در شرع مقدس اسلام نیز بر ترتیب آثار به فعل، همچون قول اعتبار داده شده است، مگر مواردی که گفتار خصوصیتی داشته باشد، در این گونه موارد نیز در صورت ناتوانی از گفتار، مانند آن‌که فرد لال باشد، فعل جایگزین گفتار خواهد شد. ۲ - احکام فقهی فعل به معنای اولاز احکام مرتبط با فعل به معنای نخست در ابواب عبادات، معاملات، و احکام سخن گفته‌اند. در ادامه به نمونه‌هایی از احکام آن در باب‌های مختلف اشاره می‌کنیم. ۲.۱ - فعل و طهارتاز اقسام غسل‌های مستحب، غسل‌های فعلی است که استحبابشان برای انجام دادن کاری و یا کار انجام گرفته است. ۲.۲ - فعل و نمازنماز مجموعی از اقوال ( قرائت و ذکر ) و افعال، از قبیل رکوع و سجود است. کسی که به علت عارضه‌ای در زبانش توانایی تلفظ ندارد باید به قصد قرائت و معنای آن زبانش را حرکت دهد. فعل کثیر از مبطلات نماز شمرده شده است. ۲.۳ - فعل و عقود و ایقاعاتدر عقود و ایقاعات جز موارد استثنایی مانند عقود اذنی لفظ معتبر است؛ لیکن برای کسی که قادر به تلفظ نیست، فعلی که دلالت بر معنای آن عقد یا ایقاع بکند، کفایت می‌کند، آیا از شخص توانا بر تلفظ نیز فعل می‌تواند جایگزین قول شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. ۲.۴ - فعل و رجوعرجوع به زوجه در زمان عدّه در طلاق رجعی با گفتار و نیز فعل، همچون لمس کردن و بوسیدن تحقق می‌یابد. ۲.۵ - فعل و ارتدادکارهایی که در راستای مسخره کردن دین و اهانت به آن انجام می‌گیرد، مانند مسخره کردن رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله یا زیر پا نهادن قرآن کریم و یا پاره کردن آن، موجب ارتداد مرتکب شونده آن می‌شود. ۲.۶ - فعل مباشری و تسبیبیفعل به لحاظ این‌که فاعل، آن را مستقیم و بدون واسطه ایجاد کرده و یا با فراهم کردن مقدمات آن، سبب ایجاد فعل شده است، به ترتیب به فعل مباشری و فعل تسبیبی تقسیم می‌شود. ۲.۷ - فعل معصوم علیه السّلامفعل صادر از معصوم علیه السّلام همچون گفتار او حجّت و قابل استناد و استدلال بر حکم شرعی است. ۳ - احکام فقهی فعل به معنای دوماز فعل به معنای دوم در باب تجارت و یمین سخن گفته‌اند. ۳.۱ - باب تجارتبه قول مشهور، در عقد لازم فعل ماضی معتبر است. بنابر این، به کار بردن فعل مضارع و غیر آن کافی نخواهد بود. ۳.۲ - باب یمینقسم با فعل ماضی منعقد نمی‌شود و کفّاره‌ای جز استغفار ندارد. [۶]
عیون الحقائق، ج۲، ص۱۷۷.
۴ - پانویس۵ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۷۰۴. |