فاطمه پهلویفاطمه پهلوی، دهمین فرزند رضا شاه پهلوی و همچنین چهارمین فرزند عصمت‌الملوک دولتشاهی است. ۱ - زندگینامهفاطمه پهلوی، کوچکترین فرزند رضا شاه پهلوی، در ۸ آبان سال ۱۳۰۷ در تهران متولد شد. [۱]
زنان دربار به روایت اسناد ساواک (اشرف پهلوی)، ص۳۵، ناشر مرکز بررسی اسنادتاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۱، تهران.
مادرش عصمت‌الملوک دولتشاهی دختر مجلل‌الدوله از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بود. در اوان زندگی، بر خلاف دیگر اعضای خانواده رضاشاه بسیار لوس و ننر و کله شق بود. [۲]
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، ج۱، ص۱۱۶، ناشر مرکز اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۶۶.
رضا شاه و عصمت‌الملوک دولتشاهی علاوه بر فاطمه، چهار پسر دیگر به نامهای عبدالرضا، احمد رضا، محمود رضا و علی رضا داشتند. ۲ - تحصیلاتدر سال ۱۳۱۸ در مدرسه انوشیروان دادگر تحصیلات خود را آغاز کرد. این مدرسه که تحت نفوذ زردتشتیان اداره می‌شد، استقبال گرمی از ورود فاطمه انجام داد و کلاس ویژه‌ای برای او دایر نمود. [۳]
ماهنامه زردتشتیان، شماره ۴۷ – ۵۰، ص۱۹، آبان ۱۳۵۵ ه. ش.
هر چند او مدرسه را نیمه تمام رها کرد. ۳ - همراهی پدر به جزیره موریسبا حمله متفقین به ایران و تبعید رضاشاه، فاطمه پهلوی نیز همراه برادران و مادرش به جزیره موریس رفت. او در زمان تبعید رضاشاه همراه با مادرش به مدت هفت ماه در جزیره موریس اقامت داشت؛ ولی بر اثر اصرار و خواهش‌های مادرش، رضاخان به وی اجازه داد به همراه مادرش به ایران برگردد. [۴]
رجال عصر پهلوی (امیر عباس هویدا به روایت اسناد ساواک)، ج۲، ص۴، ناشر مرکز بررسی اسنادتاریخی وزارت اظلاعات، ۱۳۸۴ تهران.
بعد از برگشت از جزیره موریس، سه سالی درس خواند.... و از تهران عازم لبنان شد تا دوره دانشگاه را آن‌جا بگذراند؛ ولی هنوز چهار ماهی از اقامتش در بیروت نگذشته بود که با شنیدن خبر درگذشت پدرش، خود را به تهران رساند.... و چون برادرانش عبدالرضا و محمودرضا قصد مسافرت به آمریکا را داشتند، او نیز همراه‌شان به آمریکا رفت. [۵]
پسیان، نجفقلی، ناگفته‌های عصر دو پهلوی، ص۲۶۳، نشر ثالث، ۱۳۸۰ تهران.
در آمریکا در یکی از دبیرستان‌های واشنگتن به مدت دو سال تحصیل کرد و زبان انگلیسی را به خوبی فرا گرفت. [۶]
شاهید، جعفر، دودمان پهلوی، جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، تاریخ و شرح حال خاندان سلطنتی، ص۳۶۲، چاپ دوم، ۱۳۳۲.
۴ - ازدواج اولدر سال ۱۳۲۷ شایعه خواستگاری هژیر «نخست وزیر» از وی در جرائد به چاپ رسید که مورد قبول فاطمه و دربار قرار نگرفت. [۷]
زنان دربار به روایت اسناد ساواک (اشرف پهلوی)، ص۳۵.
فاطمه پهلوی بعدها با یک امریکایی به نام «وینسنت هیلر» آشنا شد که این آشنایی به ازدواج آن دو انجامید. ظاهرا هیلر پس از آشنایی با محمودرضا به ایران رفته و در آن‌جا با فاطمه آشنا شده بود. [۸]
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، ج۱، ص۱۱۷.
وینست در سال ۱۹۲۹ در تگزاس متولد شده بود. دیپلم ادبیات را از دانشگاه کالیفرنیا اخذ کرده و روزنامه‌نگاری را پیشه خود کرده بود. [۹]
شاهید، جعفر، دودمان پهلوی، جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، تاریخ و شرح حال خاندان سلطنتی، ص۴۹۹.
۵ - طرد از دربارازدواج فاطمه با وینسنت هیلایر چند اشکال داشت. اولا: ازدواج دختر مسلمان با غیر مسلمان از نظر شرع اسلام ممنوع بود. ثانیا: ازدواج با اتباع خارجی مستلزم کسب اجازه از وزارت خارجه را داشت و فاطمه پهلوی هیچ کدام از این قوانین را مراعات نکرده بود. در ۲۶ فروردین سال ۱۳۲۹ اعتراضات مردمی نسبت به این ازدواج موجب گردید تا دربار ایران فاطمه را از همه مزایای خانوادگی ـ سلطنتی محروم گرداند. و از بازگشت او به ایران که موجب دستگیری وی می‌شد، جلوگیری گردد. بالاخره با تدابیر دربار وینسنت به دین اسلام درآمد. وینست نام خود را به علی هیلر تغییر داد و بر طبق قوانین اسلام مراسم عقدی در سفارت ایران در پاریس، مورخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۲۹ انجام گرفت. [۱۰]
روزنامه اطلاعات مورخه ۲۶/ ۱/ ۱۳۲۹ و اطلاعات ۸۰ سال، ج۱، ص۹۳، مؤسسه اطلاعات، ناشر شرکت ایرانچاپ.
طبق گزارش روزنامه یونایتدپرس: هیلر به خاطر عشق و علاقه زیادی که به شاهدخت ایرانی داشت به مذهب اسلام درآمد و با او ازدواج کرد. [۱۱]
پسیان، نجفقلی، ناگفته‌های عصر دو پهلوی، ص۲۵۷.
۶ - برگشت به ایرانفاطمه پهلوی ۱۸ بهمن ۱۳۳۲ به همراه شوهر آمریکایی‌اش علی هیلر به تهران بازگشت و برغم پیش بینی‌های قبلی مورد استقبال اعضای خانواده سلطنتی وقت قرار گرفت. [۱۲]
پسیان، نجفقلی، ناگفته‌های عصر دو پهلوی، ص۲۵۹.
اگر چه این ازدواج در ابتدا باتمام مشکلات به خوبی سپری می‌شد؛ ولی بعد از مدتی دچار اختلافات شدیدی گشت و فاطمه از هیلر جدا شد. عصمت‌الملوک دولتشاهی "مادر فاطمه" در مورد اختلافات آنان چنین می‌گوید: متاسفانه هیلر فردی دیوانه و عصبی بود و فاطمه را بسیار اذیت می‌کرد. رفتار وی براثر افراط در شرب خمر تحمل‌ناپذیر شده بود و در سال آخر ضمن برخورد و مناقشه‌ای شدید با فاطمه، نوزادشان را به هوا پرتاب کرد که منجر به کشته شدن کودک شد. پس از این مسئله و همچنین ضرب و شتم فاطمه دربار به او فشار آورد که فاطمه را طلاق دهد. [۱۳]
شاهید، جعفر، دودمان پهلوی، جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، تاریخ و شرح حال خاندان سلطنتی، ص۴۹۸.
او بدون طلاق‌دادن فاطمه، ایران را ترک کرد و به کشورش برگشت. [۱۴]
دیبا، فریده، دخترم فرح (خاطرات فریده دیبا)، ص۱۴۱، مترجم دکتر الهه رئیس فیروز، تهران به آفرین ۱۳۸۰.
۷ - ازدواج دومآشنایی محمدرضا پهلوی و ارتشبد محمد خاتمی موجب گردید تا خاتمی پس از طلاق فاطمه از هیلر، به وی پیشنهاد ازدواج بدهد. شاه و دربار نیز آن را پذیرفتند. در روز سی‌ام مرداد ۱۳۳۸ این ازدواج صورت گرفت. فاطمه از این ازدواج صاحب دو فرزند به نامهای داریوش و کیوان شد. [۱۵]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۱، ص۵۹۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم. ۱۳۸۰.
۸ - فعالیتهانگاهی به مسؤولیت‌هایی که شمس پهلوی و اشرف پهلوی داشتند، مؤید این نظر است که اشرف و شمس ده‌ها شغل و سمت داشتند؛ در حالی که به دو خواهر دیگر محمدرضا پهلوی؛ یعنی همدم‌السلطنه و فاطمه پهلوی هیچ مسؤولیتی واگذار نشده بود و حتی اکثریت مردم نمی‌دانستند که وی خواهری به نام همدم‌السلطنه دارد. [۱۶]
پسیان، نجفقلی، ناگفته‌های عصر دو پهلوی، ص۲۵۷، تهران، نشر ثالث ۱۳۸۰.
[۱۷]
روزنامه رسالت، شماره ۶۶۷۹، ص۱۸، ۲۶/۱/۸۸.
فاطمه پهلوی در امور خیریه، آموزش و پرورش و امور فرهنگی فعالیت داشت. [۱۸]
پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۲، ص۳۱۹، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، چاپ اول.
پست‌هایی که وی عهده‌دار بود: ۱. ریاست هیئت امنای دانشگاه اصفهان ۲. ریاست هیئت امنای باغات گیاه‌شناسی ۳. ریاست هیئت امنای دانشگاه صنعتی ۹ - ثروت و املاکفاطمه علاوه بر ارثی که از پدرش "رضا شاه" برده بود، از شوهرش "ارتشبد خاتم" نیز دارایی هنگفتی را به ارث برد. ارتشبد خاتم از کمیسیون‌هایی که از شرکت‌های خارجی برای خرید سلاح‌های نظامی می‌گرفت، شخص ثروتمند و با قدرتی شده بود. محمدرضا پهلوی پس از مرگ وی، ثروت او را در حدود صد میلیون دلار برآورد کرده بود که همه این‌ها به فاطمه رسید. [۱۹]
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، ج۱، ص۱۸۷.
فاطمه پهلوی مالک شرکت سهامی خاص تهیه و تولید پنبه آریان در گرگان با پنج میلیون ریال سرمایه بود. او و فرزندانش سهامدار عمده شرکت‌های صنایع روغن نباتی شکوفه آریا، شرکت سی آر سی، ساختمان بولینک، شرکت ساختمانی نشیران بودند. [۲۰]
رجال عصر پهلوی (امیر عباس هویدا به روایت اسناد ساواک)، ص۴.
[۲۱]
معتضد، خسرو، اشرف در آیینه بدون زنگار، ج۲، ص۲۷۹_ ۲۸۱، تهران، ۱۳۷۶، نشر البرز.
در تحقیقات کمیسیون سنای آمریکا آمده است: در سال ۱۹۶۲ مبلغ دو میلیون دلار از درآمدهای نفتی و کمک‌های آمریکا به حساب فاطمه پهلوی ریخته شده است. [۲۲]
علم، اسدالله، گفتگوهای من و شاه، ج۲، ص۷۳۳، ترجمه گروه مترجمان، ناشر طرح نو، ۱۳۷۱ تهران.
علم در خاطرات خود، به تخریب خانه فاطمه در نوشهر برای ساخت قصر جدید سلطنتی اشاره می‌کند. در این تخریب با موافقت دولت وقت، مبلغ ۶۰۰ هزار دلار به فاطمه داده می‌شود. [۲۳]
رواسانی، شاپور، دولت و حکومت در ایران، ص۲۵۲_ ۲۶۱، نشر شمع، بی جا بی تا.
[۲۴]
بختیاری، شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، ص۳۵، تهران، مرکز اسناد.
در منطقه بیشه کلا و علمده ـ از توابع شهرستان نوشهر ـ مقادیر زیادی زمین به زور از کشاورزان به قیمت بسیار پایین به نام فاطمه خریداری می‌شد. [۲۵]
کسری، نیلوفر، زنان زی نفوذ خاندان پهلوی، ص۱۷۲، تهران، نامک ۱۳۷۹.
۱۰ - فساد اخلاقیخاتمی در مورد عیاشی‌های همسرش در نامهای که به او می‌نگارد، از بسیاری از اخلاق‌های زشت او پرده برمی‌دارد. «قسم خوردی به تو خیانت نخواهم کرد که گفتی سیگار کشیدن را ترک خواهم کرد که گفتی در مشروب خوردن افراط نخواهم کرد و فقط با تو شراب خواهم خورد که گفتی هیچ مردی برای من وجود خارجی ندارد که فقط پس از گذشت ۳ ماه برای دیگران بودی.» [۲۶]
علم، اسدالله، گفتگوهای من و شاه، ج۲، ص۶۰۳.
[۲۷]
بختیاری، شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، ص۱۳۰.
بعد از مرگ ارتشبد خاتم، فاطمه که دچار ناراحتی شدیدی شده بود. بیشتر در میهمانی‌ها شرکت می‌کرد. [۲۸]
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌سند شماره ۳۵۲.
[۲۹]
بختیاری، شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، ص۳۵.
فریده دیبا در مورد بی‌بند و باری‌های فاطمه پهلوی چنین می‌نویسد: رضا قطبی فرزند برادرم با فاطمه دوستی برقرار کرده بود و در مهمانی‌ها با فاطمه می‌رقصید و گرم می‌گرفت، تا فاطمه از افسردگی ناشی از درگذشت همسرش بیرون آید که با نارضایتی همسر رضا قطبی روبرود. [۳۰]
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معصر ایران ۱- ۱۲ – ۱۱۴۶۴ خ.
[۳۱]
بختیاری، شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، ص۱۰۵.
بعد فاطمه با یک نویسنده و خبرنگار جوان موسسه اطلاعات که در نیروی هوایی هم شغل مضاعفی داشت، آشنا شد. [۳۲]
دیبا، فریده، دخترم فرح (خاطرات فریده دیبا)، ص۱۴۱.
۱۱ - درگذشتقبل از انقلاب اسلامی، فاطمه به همراه فرزندانش از کشور خارج شد و مقیم فرانسه گردید. او کمتر با خواهر و برادرانش اتباط داشت؛ زیرا می‌ترسید امثال غلامرضا به ثروت او طمع کنند و تقاضای پول نمایند. [۳۳]
دیبا، فریده، دخترم فرح (خاطرات فریده دیبا)، ص۱۴۵.
فاطمه که به سرطان سینه مبتلا بود، برای مداوا به لندن رفت و در همان جا درگذشت. [۳۴]
دیبا، فریده، دخترم فرح (خاطرات فریده دیبا)، ص۱۴۵.
و معلوم نشد بر سر ثروت کلان او که بیشتر در دست وکلای حقوقی بود چه آمد. [۳۵]
دیبا، فریده، دخترم فرح (خاطرات فریده دیبا)، ص۵۰۴
۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فاطمه پهلوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۰. |