علی بن حسن بن فضالابوالحسن علی بن حسن بن علی بن فضال تیمی (م اواخر قرن سوم هجری)، صحابی امام هادی و امام حسن عسکری (علیهماالسلام) و از مشاهیر فرقه فطحیه که رجالیون امامیه از او به نیکی یاد کرده و وی را از بزرگان، افراد موثق، آشنا به حدیث و حافظ‌ترین مردم به‌شمار آورده‌اند. ۱ - معرفی اجمالیابوالحسن علی بن حسن بن علی بن فضال کوفی تیمی، اهل کوفه و مولای عکرمة بن ربعی فیاض بود. با اینکه از مشاهیر فرقه فطحیه به‌شمار می‌رود، رجالیون امامیه از او به نیکویی یاد کرده‌اند. نجاشی می‌گوید: فقیه اصحاب ما در کوفه و از بزرگان و افراد موثق و آشنا به حدیث بود، روایاتش پذیرفته می‌شد و لغزش و عیبی از او دیده نشده و از ضعفا کمتر روایت کرده است. شیخ طوسی می‌گوید: علی بن حسن بن فضال فطحی مذهب اما غیر معاند، بلکه به امامیه نزدیک و ثقه بود. علم او فراوان، روایاتش زیاد و نوشته‌هایش نیکوست. شاگردش محمد بن مسعود عیاشی گفته است که در عراق و خراسان فقیه‌تر و با فضیلت‌تر از علی بن حسن ندیده‌ام، به‌گونه‌ای که هر کتابی از ائمه در علوم مختلف وجود داشت، نزد او بود. او موثق بود و حافظ‌ترین مردم به‌شمار می‌رفت. ابن فضال صحابی امام هادی و امام حسن عسکری (علیهماالسلام) بود و از برادرانش محمد و احمد، حسن بن محبوب، حسن بن علی وشّاء، محمد بن عبدالله بن زراره و عباس بن عامر روایت کرده است. او در سند حدود ۵۱۰ روایت واقع شده و احمد بن محمد بن سعید معروف به ابن عقده، محمد بن مسعود عیاشی و علی بن محمد بن زبیر از او روایت کرده‌اند. نجاشی می‌گوید: علی از پدرش حسن بن علی بن فضال، روایتی ندارد، چون هنگام مقابله کتاب پدرش هجده ساله بوده و روایات را به درستی درک نمی‌کرده است، با این حال روایات زیادی از علی بن حسن از پدرش گزارش شده است. وفات این راوی را در دهه‌های آخر قرن سوم تخمین زده‌اند. [۱۲]
خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۳۳۴.
۲ - تالیفاتتالیفات وی فراوان است: در فقه کتاب‌های وضوء، صلاة، خمس و زکات، صیام، مناسک حج، جنائز، طلاق، حیض و نفاس، نکاح، وصایا، فرائض و متعه، و در موضوعات دیگر التفسیر العقیقه، الملاحم الدلائل فضل الکوفه، المواعظ المعرفة، التنزیل من القرآن و التحریف، الزهد، الانبیاء، الغیبه، البشارات، الطب، اسماء آلات رسول الله و اسماء سلاحه العلل الرجال، وفاة (صفاة) النبی، عجائب بنی اسرائیل، ما روی فی الحمام الجنة و النار، الدعاء و المثالب و کتاب اثبات امامة عبدالله. نجاشی همچنین از کتاب معروف به اصفیاء امیرالمومنین (علیه‌السّلام) که به ابوالحسن نسبت داده‌اند، نام برده و گفته است که اساتید ما معتقدند چنین کتابی از او نیست. [۱۹]
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸۰.
۳ - پانویس۴ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۲۵-۵۲۶، برگرفته از مقاله «علی ابن فضال». رده‌های این صفحه : اصحاب امام عسکری | اصحاب امام هادی | درگذشتگان سال 290 (قمری) | راویان فطحی‌مذهب | راویان موثق شیعه قرن 3 (قمری) | رجالیون قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 3 (قمری)
|