علی بن سلیمان تمیمی حیدرهحَیدَره، علی بن سلیمان تمیمی، ادیب، شاعر، نحوی و فقیه یمنی در قرن ششم بود. ۱ - پیشینهکنیهاش ابوالحسن و لقبش حیدره بود، [۱]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۱۳، ص۲۴۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
اما صفدی [۲]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۱، ص۱۴۶.
وی را، احتمالا به سبب اشتباه نسخه‌نویسان، ملقب به حِیدَه دانسته است.شاید وی به قبیله یمنی حیدره در حضرموت منتسب بوده که چنین لقبی یافته است. [۳]
محمد لبیب بتنونی، الرحلة الحجازیه، ج۱، ص۶۱، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
وی را با القابی چون شیخ امام، عالم صَدر (پیشوا) و علامه ستوده‌اند. [۴]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، مقدمه هادی عطیه مطر، ص۱۴، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
علاوه بر این، به دلیل محل زندگی‌اش، بَکیل (سرزمین قبیله بزرگ بَکیل در بخشِ ذِمارِ یمن)، به بَکیلی نیز مشهور شد. [۵]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ذیل «بکیل»، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۶]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۱۳، ص۲۴۴، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۲ - سال تولد و استادان ویاز سال ولادتش اطلاعی در دست نیست و در منابع از استادان او سخنی به میان نیامده است. تنها خود وی [۷]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۶۰، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
از یکی از استادانش با نام ابوالسعود بن فتح نامبرده و او را ادیبِ الادباء نامیده است.۳ - شاگردانحیدره شاگردان بسیاری داشته که از میان آنان فقط به ابوالحسن علی بن یحیی فُضَیلی اشاره شده است. [۸]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۹]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۷۵، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۴ - وفاتحیدره در ۵۹۹ درگذشت. [۱۰]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۱۳، ص۲۴۴، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۵ - سرآمد بزرگان یمناو فقیه، نحوی، ادیب و سرآمد بزرگان یمن بود [۱۱]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۱۳، ص۲۴۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۱۲]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۴، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
اشعار باقی‌مانده از او [۱۳]
یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، ج۱۳، ص۲۴۵، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۱۴]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۱، ص۱۴۶ـ۱۴۷.
به تبحر او در سرودن شعر دلالت دارد.۶ - آثارمهمترین اثر ادبی حیدره کشف المشکل فی‌النحو است. با مطالعه این اثر می‌توان دریافت که اعطای چنان القابی به او اغراق نبوده است. [۱۵]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
گروهی از ادبا و دوستداران ادبیات از وی درخواست کرده بودند که کتاب مرجعی برای رفع مشکلات ادبی تألیف کند. [۱۶]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۶۰، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
این کتاب توانایی‌های نحوی و لغوی حیدره را به خوبی آشکار می‌سازد.۷ - محتوای کتاب کشف المشکل فیالنحووی در این کتاب تمام موضوعات نحوی را به روش پرسش و پاسخ، در چهار بخش شامل ۱۱۰ باب، توضیح داده است. [۱۷]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۶۰، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
حیدره حافظ قرآن بود و به همین دلیل، در این کتاب از آیات فراوانی بهره گرفته و حتی باب ویژه‌ای برای احکام قرائت قرار داده است. او به اشعار عرب نیز آگاهی بسیار داشته و حدود هشتصد بیت از ۸۶ شاعر عرب را به مناسبت ذکر کرده است. علاوه بر این، بخش پایانی کتابش را به شعر و مطالب مرتبط با آن اختصاص داده است. [۱۸]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۱۹]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۲۲، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۲۰]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۲۹، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۲۱]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۴۰، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
حیدره کتاب المبانی و المعانی فی‌القرآن را در زمینه علم قرائت تألیف کرده که نسخه خطی آن موجود است [۲۲]
علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، ج۱، ص۱۵، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۸ - فهرست منابع(۱) محمد لبیب بتنونی، الرحلة الحجازیه، قاهره ۱۴۱۵/۱۹۹۵. (۲) علی بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۳) صفدی، اعیان العصر. (۴) یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. (۵) یاقوت‌حموی، معجم الادبا، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « علی بن سلیمان تمیمی‌حیدره »، شماره۶۶۵۸. |