عزلتعزلت، به گوشه‌گیری و دوری از معاشرت با دیگران می‌گویند. ۱ - عزلت در روایات۱.۱ - روایات دسته اولدر روایات متعدد از عزلت ستایش شده و شیوه صالحان، دژ تقوا، موجب سلامت و حفظ دین، در امان ماندن از شر و مکر مردم و انس با خدای تعالی معرفی شده است. ۱.۱ - روایات دسته اولدر مقابل، مفاد روایاتی چند، تشویق مؤمنان به دیدار یکدیگر، عیادت بیماران، شرکت در تشییع جنازه، سعی در برآوردن حاجت برادران دینی و حضور در اجتماعات، از قبیل نماز جماعت است، و طبعا عزلت موجب از دست رفتن ثواب‌ها و فواید و برکات این گونه اعمال می‌شود؛ هرچند در عزلت نیز آثار و فوایدی است که در معاشرت نیست. ۲ - اختلاف در افضل بودن عزلتبا توجه به این دو دسته روایات، میان علما اختلاف شده که عزلت افضل است یا معاشرت و با مردم بودن. البته شکی نیست که چنانچه آمد و شد و اختلاط با مردم برای دین انسان زیان آور باشد و مفاسدی بر آن مترتب گردد، عزلت واجب خواهد بود؛ چنان که عزلت نیز اگر موجب ترک واجب گردد، از قبیل ترک تحصیل علمی که فراگیری آن بر انسان واجب است، حرام می‌باشد. در غیر این دو صورت (واجب و حرام)، برخی گفته‌اند: عزلت یا معاشرت بر حسب اشخاص، زمان‌ها و شرایط متفاوت است. ۳ - وجه جمع روایاتبرای کسانی که اهل علم و عمل و برخوردار از مراتب بلند ایمان و تقوایند و در همه احوال به بندگی خدا قیام می‌کنند و خلوت و با مردم بودن برایشان یکسان است و در هر دو وضعیت توجهشان به خدا است، افضل معاشرت و همزیستی با مردم و تحمل سختی‌های هدایت و ارشاد آنان است. کنج عزلت گزیدن اینان چه بسا سبب گمراهی خلق و حیرت آنان و چیره شدن شیاطین بر ایشان باشد؛ اما برای غیر آنان از کسانی که اراده‌ای متزلزل و نفسی ضعیف دارند و می‌دانند که در میان مردم مالک خود نیستند و به راحتی و اندک وسوسه‌های شیطانی گام‌هاشان می‌لغزد و به انحراف کشیده می‌شوند، افضل عزلت است. ۴ - ملاک ترجیح عزلت یا معاشرتزمانه نیز در ترجیح یکی از این دو گزینه نقش دارد. اگر زمانه فاسد و غلبه و چیرگی با اهل شرک و نفاق و تزویر باشد، عزلت افضل است؛ اما اگر اهل شرک و نفاق در جامعه‌ای که انسان زندگی می‌کند، ضعیف باشند و غلبه و فزونی با صالحان و نیک سیرتان باشد، طبعا معاشرت افضل خواهد بود. خلاصه آن‌که هر فردی باید بداند صلاحش در چیست؛ عزلت یا معاشرت؟ چنانچه صلاحش در عزلت بود تاجایی که برایش زیان نداشته باشد همان را اختیار کند، اما اگر صلاحش در معاشرت بود تا حدی که برای اعمال و نیّات او ضرر نداشته باشد، آن را برمی‌گزیند. [۲]
مرآة العقول، ج۱۱، ص۳۶۷ ـ ۳۶۹.
[۳]
النخبة، ص۲۶۴-۲۶۵.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۳۸۱، برگرفته از مقاله«عزلت». |