طواف وداعطواف وداع، از طوافهای مستحب می باشد. ۱ - کاربرد فقهیاز آن در باب حج سخن گفته‌اند. ۲ - احکاممستحب است حاجی پس از اتمام مناسک حج از منی به مکّه باز گردد و طواف وداع انجام دهد، یعنی هفت شوط گرد خانه خدا طواف کند و دو رکعت نماز طواف به جا آورد، چنان که طواف وداع برای حاجی ای که پس از اتمام مناسک قصد خروج از مکّه را دارد، مستحب است. طواف وداع بر حایض و نفسا استحباب ندارد، بلکه بر آنان مستحب است بدون آن‌که داخل مسجد شوند از نزدیک‌ترین درِ مسجد الحرام به کعبه با آن وداع کنند. طواف وداع بر مستحاضه پس از انجام دادن وظایفش مستحب است. زمان طواف وداع پس از فراغت از همه اعمال و پیش از ترک مکّه است. [۱]
تحریرالاحکام، ج۲، ص۱۳ ۱۴.
۲.۱ - دیدگاه امام خمینیدر «مناسک حج مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی (قدّس‌سرّه)» درباره مستحبات وقت خروج از مکه از جمله طواف وداع آمده است: «بدان که برای کسی که می‌خواهد از مکه بیرون رود، مستحب است طواف وداع نماید، و در هر شوطی حجر الاسود و رکن یمانی را در صورت امکان استلام نماید و چون به مستجار رسد مستحباتی که برای آن مکان ذکر شد به جا آورد و آنچه خواهد دعا نماید، بعداً حجرالاسود را استلام نموده و شکم خود را به خانه کعبه بچسباند، یک دست را بر حَجَر و دست دیگر را به طرف درب گذاشته و حمد و ثنای الهی نماید و صلوات بر پیغمبر و آل او بفرستد و این دعا را بخواند: اللَّهُمَّ صَلَّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسوُلِکَ، و نَبِیِّکَ وَ امیِنکَ، و حَبِیبِکَ وَ نَجِیَّکَ، وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، اللَّهُمَّ کَما بَلَّغَ رِسالاتِکَ، وَ جاهَدَ فی سَبِیلِکَ‌ضض، وَ صَدَعَ بِامْرِکَ، وَ اوْذِیَ فِیکَ وَ فِی جَنْبِکَ حَتّی اتاهُ الْیَقْینُ، اللَّهُمَّ اقْلِبْنیْ مُنجِحاً مُفْلِحاً مُسْتَجاباً لِی، بِافْضَلِ ما یَرْجِعُ بِهِ احَدٌ مِنْ وَفْدِکَ مِنَ المَغْفِرَةِ وَ الْبَرَکَةِ وَ الرِّضْوانِ وَ الْعافِیَةِ. و مستحب است وقت بیرون آمدن، از باب حناطین که مقابل رکن شامی است بیرون رود و از خداوند متعال توفیق مراجعت را بطلبد و وقت بیرون رفتن، یک درهم خرما خریده و آن را بر فقرا تصدق نماید.» و در بخش عربی مناسک حج در خصوص وداع حائض و نفساء و مستحاضه می‌خوانیم «امّا الحائض و النفساء، فانّهنّ یودّعن المسجد بدون طواف، ولا یجوز لهنّ دخول المسجد الشریف، ویستحبّ لهنّ قراءة بعض الادعیة السابقة المناسبة للوداع. امّا المستحاضة، فانّها تعمل عمل الاستحاضة، وتطوف طواف الوداع اذا کانت تطمئنّ من عدم التلویث للمسجد الشریف، امّا اذا کانت تلوّث المکان الشریف فتودّع من الباب.» یعنی اما حائض و نفساء پس این‌ها بدون طواف با مسجد وداع می‌کنند. و وارد مسجد شریف شدن برای آنان جایز نیست. و برای آنان قرائت بعضی از ادعیه مناسب وداع، مستحب است. اما مستحاضه عمل استحاضه را عمل نموده و طواف وداع انجام می‌دهد اگر مطمئن باشد که مسجد شریف آلوده نمی‌گردد. و اما درصورتی‌که مکان شریف آلوده می‌شود از درب مسجد وداع می‌کند. ۳ - پانویس
۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۲۳۰، برگرفته از مقاله «طواف نساء». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |