سید شرف‌الدین بلبل‌شاه کشمیریبلبل شاه کشمیری، سید شرف الدین عبدالرحمان سهروردی حنفی ترکستانی، عارف و صوفی قرن هشتم بود. ۱ - مشایختاریخ ولادت وی معلوم نیست. درباره مشایخ بلبل شاه نظریات متفاوتی وجود دارد: به روایتی شاگرد شیخ شهاب الدین سهروردی و به روایتی شاگرد شاه نعمت الله فارسی (خلیفه ای از طریقه سهروردیه) بوده است؛ اما چون سهروردی در۶۳۲ وفات یافته وبلبل شاه برای دومین بار از کشمیر دیدار کرده است، نمی‌تواند شاگرد بی واسطه سهروردی باشد. به نوشته صوفی حاجی محیی الدین مسکین در تاریخ کبیر او را شاگرد ملاّ احمد علاّ می‌داند که در این قول نیز تردید هست. تا این حد مشخص است که وی در طریقه سهروردیه بوده است. ۲ - ترویج دین اسلامبلبل شاه در زمان فرمانروایی راجه سوهادوه از ترکستان به کشمیر رفت و در آن‌جا مقیم شد. رِنچَن شاه (رنجن دیو) که قدرت را از راجه سوهادوه گرفت و جانشین وی شد، خود را مدیون بلبل شاه می‌دانست، زیرا تحت تأثیر صداقت و کرامات معنوی بلبل شاه از مذهب بودا ، که ذهن کنجکاو و ناآرام او را اقناع نمی‌کرد، به دین اسلام روی آورد. [۱]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ ۱۹۸۹.
[۲]
محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیّد علی همدانی، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، باشش رساله ازوی، اسلام آباد ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
۳ - اولین حاکم مسلمان کشمیردر ۷۲۵ به توصیه وی ملقب به سلطان صدرالدین گشت. [۳]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ ۱۹۸۹.
[۴]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۲، ص۲۸۶ـ۲۸۷، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴.
پس از آن، صدها تن از مردم کشمیر به اسلام گرویدند و او اولین حاکم مسلمان کشمیر محسوب شد. [۵]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ ۱۹۸۹.
۴ - خدماتسلطان صدرالدین در کناره رود جهلم خانقاهی برای بلبل شاه ساخت که اولین خانقاه در کشمیر بوده است و تعدادی دهکده وقف کرد که از درآمد آن‌ها برای اطعام مسافران و مساکین درلنگری که به لنگر بابا یا لنگر بلبل شاه شهرت یافت استفاده شود. [۶]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۲، ص۲۸۷، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴.
همچنین وی در نزدیکی این محل، مسجدی بنا کرد که اولین مسجد در کشمیر محسوب می‌شد، اما متأسفانه ویران شده و امروزه، در همان محل مسجد کوچکتری ساخته شده است.
بلبل شاه اشعاری در نعت پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به زبان فارسی سروده است. [۷]
حسام الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۴۵۹، لاهور ۱۹۶۹ـ۱۹۸۳.
۵ - وفاتوی در ۷۲۷ درگذشت و در نزدیکی مسجدی که سلطان صدرالدین برای او ساخته بود به خاک سپرده شد. [۸]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۲، ص۲۸۷، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴.
[۹]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ ۱۹۸۹.
۶ - نوادگاناز احفاد بلبل شاه، خواجه سناء الله (قرن سیزدهم) معروف به محمدجیو و متخلص به «خراباتی» است که دیوانی معروف به زبان کشمیری، یکصد رساله و کتاب به زبان فارسی، از جمله حق الاسلام یا حقیقت الاسلام در زمینه عرفان و تصوف [۱۰]
کتابخانه گنج بخش گنجینه نسخه‌های خطی خواجه سناءالله خراباتی، فهرست نسخه‌های خطی خواجه سناءالله خراباتی، ج۱، ص۵۴، تألیف محمدحسین تسبیحی، راولپندی ۱۳۵۱ ش.
[۱۱]
حسام الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۲۲۶ـ۲۲۷، لاهور ۱۹۶۹ـ۱۹۸۳.
و نیز خمسه به پیروی از نظامی دارد.
۷ - فهرست منابع(۱) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ ۱۹۸۹. (۲) حسام الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، لاهور ۱۹۶۹ـ۱۹۸۳. (۳) محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیّد علی همدانی، باشش رساله ازوی، اسلام آباد ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱. (۴) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴. (۵) کتابخانه گنج بخش گنجینه نسخه‌های خطی خواجه سناءالله خراباتی، فهرست نسخه‌های خطی خواجه سناءالله خراباتی، تألیف محمدحسین تسبیحی، راولپندی ۱۳۵۱ ش. Mohibbul Hasan, Kashmir under the Sult ¤ a ns, Calcutta ۱۹۵۹; G M D Sufi, Islamic culture in Kashmir , New Delhi ۱۹۷۹ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلبل شاه کشمیری»، شماره۱۶۶۴. |