زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

سند (علم حدیث)




سند، از اصطلاحات درون‌حدیثی در علم حدیث بوده و به زنجیره راویان حدیث كه متن را از معصوم خبر می‌دهند، اطلاق می‌گردد.


۱ - تعریف سند


محقق مامقانی در تعریف آن نوشته است: «سند همان طریق متن، یعنی گروهی از راویان است».
[۱] مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة، ج۱، ص۵۰.
[۲] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۴.    
بعضی از معاصران گفته‌اند: «سند، همان طریق متن است و مقصود از آن در این‌جا، مجموعه راویان است که هریک از دیگری نقل می‌کند تا به صاحب روایت برسد».
[۳] سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص۱۸.    
شیخ بهایی می‌نویسد: «سند حدیث، همان سلسله و زنجیره راویان است، که متن حدیث را به معصوم می‌رساند».
[۴] صدر، سیدحسن، نهایة الدرایة، ص۹۳.    
[۵] فیومی، احمد، المصباح المنیر، ج۱، ص۱۵۲.    


۲ - معنای لغوی


آن‌گونه که از لغت و کلام لغت‌شناسان برمی‌آید، «سند» به معنای «تکیه‌گاه» است، و طریق روایت را سند می‌نامند؛ چرا که علما بر اساس سند، روایت می‌کنند، و راویان حدیث، بر سند تکیه کرده و طریق روایت را ملاک صحت و ضعف آن قرار داده‌اند؛ بر این اساس، سند روایت برگرفته از معنای لغوی است.
[۶] صدر، سید حسن، نهایة الدرایة، ص۹۳.    
[۷] مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة، ج۱، ص۵۱.
[۸] سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص۱۸.    
[۹] ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، ص۲۷۵.
ناگفته نماند، که بعضی از علمای درایه، مانند «ابن جماعه» (متوفای ۷۳۳ ه . ق.)، احتمال داده‌اند، که سند در روایت، گرفته شده از سند به معنای قسمت‌های بلند و مرتفع دامنه کوه است: قال ابن جماعه: و اخذه اما من السند و هو ما ارتفع و علا من سفح الجبل لان المسند یرفعه الی قائله، او من قولهم فلان سند ای معتمد، فسمی الاخبار عن طریق المتن سنداً لاعتماد الحفاظ فی صحه الحدیث و ضعفه الیه.
[۱۰] قاسمی، جمال‌الدین، قواعد التحدیث، ص۲۰۱ نقل، از: ابن جماعه و طیبی.
وی نیز گفته است: «مسند»، یعنی محدثی که سند را نقل می‌کند و حدیث را با ذکر راویان نام می‌برد، تا به معصوم (علیه‌السّلام) متصل شود.
محقق مامقانی، این وجه تسمیه ابن جماعه را نقد کرده و می‌گوید: «کاری که محدث و مسند می‌کند، اسناد و اخبار و انتساب و استناددادن است؛ در حالی که سند، معنای جامدی دارد.»
[۱۱] ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، ص۲۷۵.


۳ - معنای اسناد


بعضی، معنای سند و اسناد را یکی دانسته‌اند؛ بنا براین، اختلاف در این مساله مبنایی خواهد بود.
[۱۲] مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایة، ج۵، ص۲۳.
یکی از معاصران می‌گوید: «اسناد، از دیدگاه امامیه عبارت از رساندن حدیث به گوینده آن، یعنی پیامبر یا امام و از دیدگاه عامه، رساندن حدیث به پیامبر و صحابی و تابعی است.
گاهی از باب اطلاق مصدر بر اسم جامد، اسناد بر سند نیز اطلاق می‌گردد؛ گرچه محدثان، سند و اسناد را به یک معنا به کار می‌برند؛ مثل اطلاق محدث عاملی در وسائل‌الشیعه در قول خودش که می‌گوید: (و بهذا الاسناد) یعنی راهی که انسان را به متن حدیث می‌رساند؛ بنابر این، اسناد و سند، خود راویان حدیثند.
[۱۳] مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۴.


۳.۱ - کلام محقق داماد


محقق داماد در رواشح نوشته است: «اسناد، گاهی بر سند اطلاق می‌گردد (طریق) و گاهی از اسناد، بعض سند، اراده می‌شود.»
[۱۴] میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویه، ص۱۲۶.    
مصحح مقباس فرموده است: «حق این است، که سند ـ که همان طریق متن است. با اسناد مغایر باشد.»
[۱۵] مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۴.
مرحوم صدر نیز در نهایة الدرایه می‌گوید: «اسناد در نزد عالمان حدیث و درایه عبارت است از: «رفع الحدیث الی قائله و این تعبیر، همان عبارت اخرای اخبار از طریق حدیث معنای اسناد است، نه سند.»
[۱۶] صدر، سیدحسن، نهایه الدرایه، ج۱، ص۹۴.    

علما فرموده‌اند: «اسناد الحدیث، یعنی رفعه الی قائله».
[۱۷] قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد الحدیث، ص۲۰۲.    
[۱۸] زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس، ج۸، ص۲۱۷.    
این تعریف، با معنای ابن جماعه سازگاری دارد؛ چنان که فیومی و دیگران گفته‌اند: «اسندت الحدیث الی قائله... رفعته الیه بذکر قائله».
[۱۹] فیومی، احمد، المصباح المنیر، ج۱، ص۱۵۲.    
«ازهری» (متوفای ۳۷۰ هـ. ق) در تهذیب اللغه نیز گفته است: «الاسناد فی الحدیث رفعه الی قائله»
[۲۰] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۳، ص۲۲۱.    
[۲۱] ازهری، محمد، تهذیب اللغه، ج۱۲، ص۲۵۵.    

مامقانی تفسیر دیگری را در مورد سند از بعضی عالمان نقل کرده، که عبارت است از خبردادن از طریق متن (الاخبار عن طریق المتن) است؛ و شهید آن را به عنوان وجه دوم ذکر کرده است.
[۲۲] قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد التحدیث، ص۲۰۲.    
[۲۳] صدر، سیدحسن، نهایه الدرایه، ص۹۴.    
[۲۴] مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، ج۱، ص۵۰.


۴ - پانویس

 
۱. ↑ مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة، ج۱، ص۵۰.
۲. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۴.    
۳. ↑ سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص۱۸.    
۴. ↑ صدر، سیدحسن، نهایة الدرایة، ص۹۳.    
۵. ↑ فیومی، احمد، المصباح المنیر، ج۱، ص۱۵۲.    
۶. ↑ صدر، سید حسن، نهایة الدرایة، ص۹۳.    
۷. ↑ مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة، ج۱، ص۵۱.
۸. ↑ سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص۱۸.    
۹. ↑ ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، ص۲۷۵.
۱۰. ↑ قاسمی، جمال‌الدین، قواعد التحدیث، ص۲۰۱ نقل، از: ابن جماعه و طیبی.
۱۱. ↑ ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، ص۲۷۵.
۱۲. ↑ مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایة، ج۵، ص۲۳.
۱۳. ↑ مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۴.
۱۴. ↑ میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویه، ص۱۲۶.    
۱۵. ↑ مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۴.
۱۶. ↑ صدر، سیدحسن، نهایه الدرایه، ج۱، ص۹۴.    
۱۷. ↑ قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد الحدیث، ص۲۰۲.    
۱۸. ↑ زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس، ج۸، ص۲۱۷.    
۱۹. ↑ فیومی، احمد، المصباح المنیر، ج۱، ص۱۵۲.    
۲۰. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۳، ص۲۲۱.    
۲۱. ↑ ازهری، محمد، تهذیب اللغه، ج۱۲، ص۲۵۵.    
۲۲. ↑ قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد التحدیث، ص۲۰۲.    
۲۳. ↑ صدر، سیدحسن، نهایه الدرایه، ص۹۴.    
۲۴. ↑ مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، ج۱، ص۵۰.


۵ - منبع


سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اصطلاحات درون‌حدیثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۴.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات حدیثی | حدیث شناسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.