خبر
خبر، اصطلاحی در علوم حدیث که در موارد فراوانی مترادف اصطلاح حدیث است، ولی برخی خبر را دارای معنایی عام‌تر دانسته و به هر گزارش تاریخی می‌گویند؛ چه کلامی از معصومان باشد و چه کلام غیرآن‌ها.
معنای لغوی و اصطلاحی
خبر، در زبان عربی از باب فَعَلَ یفْعُلُ است و هم‌معنا و مترادف با «نبأ» و «علم» به کار رفته و در زبان فارسی به معنای «دانستن» است. گاه برای اثبات هم‌معنایی نبأ و خبر، به آیه «نَبّأنی العلیمُ الخبیر» استناد شده، اما راغب اصفهانی بر آن است که نبأ، در واقع خبر دادن از امور عظیم است.
در علوم ادبی و اسلامی، واژه خبر به معنای تاریخ و اطلاعات تاریخی، و حتی گردآوری اسطوره‌های تاریخی به کار می‌رود. خبر در علم نحو (ادبیات عرب) در مقابل «مبتدا»، و در کلام و فقه و اصول، در برابر «انشاء» است.
در متون تاریخی، اصطلاح خبر تقریبا مترادف حکایت است و به اطلاعات تاریخی، زندگینامه‌ای و حتی مطالب لطیفه‌وار اطلاق می‌شود. این واژه و جمع آن، در آیاتی از قرآن کریم، به همان معنای لغوی به کار رفته که در آن، کلمه حدیث نیز به معنای خبر به کار رفته است.
رابطه خبر و حدیث
خبر در اصطلاح حدیثی، گاه مترادف با مفاهیم و اصطلاحاتی چون حدیث، اثر، سنّت و روایت، و گاه متفاوت با آنها به کار می‌رود. واژه اخباری -که غالبا به فردی گفته می‌شود که به حفظ و نقل احادیث و اقوال پیامبر(ص) یا امامان معصوم می‌پردازد-، در سده‌های نخست، همواره برابر با کسی تلقی شده که به نقل اخبار و گزارش‌های تاریخی می‌پرداخته است. رجالیان و زندگینامه‌نویسان سده‌های نخست، غالبا تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان را اخباری می‌خوانده‌اند. واژه «اخبار» در عناوین کتاب‌های قدیمی، بیشتر به حوادث تاریخی و سرگذشت افراد اشاره دارد. با توجه به این معنا، میان حدیث و خبر نسبت تباین برقرار است.
از سوی دیگر، در برخی سخنان مورخان و محدثان، حدیث و خبر به یک معنا بر سنت معصومین (ع) اطلاق شده و برخی دانشمندان علوم حدیث، دو اصطلاح خبر و حدیث را مترادف دانسته‌اند. به نظر ابن حجر عسقلانی، محدّثان خبر را مترادف با حدیث به کار می‌برند. شواهدی نیز دال بر کاربرد این دو اصطلاح به صورت مترادف وجود دارد. محدثان شیعه نیز غالبا این ترادف را برگزیده‌اند.
برخی صرفنظر از کاربرد مترادف حدیث و خبر، کوشیده‌اند میان این دو اصطلاح در دانش حدیث تفاوت‌های نظری بیابند. ابن حجر عسقلانی در بیان معروف‌ترین این تفاوت‌ها، رابطه آن دو را عموم و خصوص مطلق دانسته است؛ یعنی، هر حدیثی خبر است، اما هر خبری حدیث نیست.
مطابق این نظر می‌توان حدیث را تنها بر نقل کلام یا فعل معصوم اطلاق کرد، ولی خبر اعم از نقل کلام یا فعل معصوم و غیرمعصوم و نقل حوادث تاریخی است.
پانویس
- ↑ لسان العرب، ذیل واژه
- ↑ کتاب العین، ج ۴، ص ۲۵۸، ذیل «خبر»؛ لسان العرب، همانجا
- ↑ رجوع کنید به بیهقی، ج ۱، ص ۲۶۳
- ↑ تحریم: ۳
- ↑ المفردات، ذیل «نبأ»
- ↑ دلایل التوثیق، ص ۱۳۷
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به توبه: ۹۴ ؛ نمل: ۷؛ قصص: ۲۹؛ محمد: ۳۲؛ و بروج: ۱۷
- ↑ برای آیات دیگر رجوع کنید به جامع بیان العلم و فضله، ص ۵۴۰
- ↑ مقباس الهدایة فی علم الدرایة مامقانی، ج ۱، ص ۶۱
- ↑ الفهرست ابن ندیم، ص ۱۲۱ـ۱۲۳؛ رجال النجاشی، ص ۱۰۶، ۳۹۵، ۴۲۱
- ↑ الفهرست ابن ندیم، ص ۸۹، ۱۰۳، ۱۶۳، ۲۶۳ ؛ رجال النجاشی، ص ۳۹۷، ۴۲۸ و جاهای دیگر
- ↑ نزهة النظر، ص۲۳
- ↑ جامع بیان العلم و فضله، ص ۵۳۹ـ۵۴۰
- ↑ رجوع کنید به الرعایة لحال البدایة شهیدثانی، ص ۲۸ ؛ مشرق الشمسین شیخ بهایی، ص ۲۳ ؛ نهایةالدرایة، ص ۸۳
- ↑ نزهة النظر، ص۲۳
- ↑ الرعایة لحال البدایة شهید ثانی، ص ۲۷، که در یکی از تقسیمات خود حدیث را اعم از خبر شمرده است
منابع
- قرآن کریم
- ابن حجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
- ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
- ابن منظور؛ لسان العرب.
- ابن ندیم؛ الفهرست.
- امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکر للسنه و الحدیث، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
- احمدبن علی بیهقی، تاج المصادر، چاپ هادی عالمزاده، تهران ۱۳۶۶ـ ۱۳۷۵ش.
- طاهربن صالح جزایری، توجیه النظرالی اصول الاثر، بیروت: دارالمعرفة. بی تا.
- خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
- حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، بیروت. بی تا.
- عبدالرحمانبن ابی بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ عزت علی عطیه و موسی محمد علی، قاهره، ۱۹۸۰ ۱۹۸۵.
- زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة و البدایة فی علم الدرایة، قم ۱۳۸۱ش.
- محمدبن حسین شیخ بهائی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مع تعلیقات محمداسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجایی، مشهد ۱۳۷۲ش.
- حسن صدر، نهایةالدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، چاپ ماجد غرباوی، قم، ۱۴۱۳.
- محمدبن صالح عثیمین، شرح نزهةالنظر فی توضیح نخبة الفکر للحافظ احمد بن علی بن حجرالعسقلانی، چاپ صبحی محمد رمضان و محمدبن عبداللّه طالبی، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- علیبن سلطان محمد قاری، شرح شرح نخبةالفکر فی مصطلحات اهل الاثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت، ۱۹۹۴/۱۴۱۵.
- عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
- محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، قاهره ۱۹۹۹.
- محمد عبدالرووفبن تاجالعارفین مُناوی، الیواقیت و الدرر فی شرح نخبة ابن حجر، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: