سنت هدایت (قرآن)یکی از سنت‌های الهی که در آیات قرآن به آن اشاره شده؛ سنت هدایت است. ۱ - هدایت از آغاز هبوط آدمسنّت الهی بر قرار دادن هدايتگر براى انسانها، از آغاز هبوط آدم علیه‌السلام بر روى زمین: ۱. «قُلنَا اهبِطوا مِنها جَميعًا فَامّا يَأتِيَنَّكُم مِنّى هُدًى فَمَن تَبِعَ هُداىَ فَلا خَوفٌ عَلَيهِم ولاهُم يَحزَنون؛گفتيم: همگى از آن، فرود آييد! ولى هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگين مى‌شوند.» ۲. «قالَ اهبِطا مِنها جَميعًا بَعضُكُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ فَامّا يَأتِيَنَّكُم مِنّى هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُداىَ فَلا يَضِلُّ ولا يَشقى؛خداوند فرمود: همگى شما از بهشت خارج شويد، در حالى كه دشمن يكديگر خواهيد بود؛ ولى هرگاه هدايتى از سوى من به سراغ شما آيد، هركس از هدايت من پیروی كند، نه گمراه مى‌شود، و نه در رنج خواهد بود.» ۲ - سنت حتمی خداوندهدايت مردم، سنّت حتمى خداوند: ۱. «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِن قَلبَينِ فى جَوفِهِ وما جَعَلَ ازوجَكُمُ الى تُظهِرونَ مِنهُنَّ امَّهتِكُم وما جَعَلَ ادعِياءَكُم ابناءَكُم ذلِكُم قَولُكُم بِافوهِكُم واللَّهُ يَقولُ الحَقَّ وهُوَ يَهدِى السَّبيل؛خداوند براى هيچ كس دو دل در درونش نيافريده؛ و هرگز همسرانتان را كه مورد «ظهار» قرار مى‌دهيد مادران شما قرار نداده؛ و نيز پسرخوانده‌هاى شما را پسر واقعى شما قرار نداده است؛ اين سخن شماست كه با دهان خود مى‌گوييد (سخنى كه واقعيت ندارد)؛ امّا خداوند حق را مى‌گويد و او به راه راست هدايت مى‌كند.» ۲. «انّا هَدَينهُ السَّبيلَ امّا شاكِرًا وامّا كَفورا؛ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس.» ۳. «انَّ عَلَينا لَلهُدى؛به يقين هدايت كردن بر ماست.» ۳ - سنت بهره‌مندی از هدایتبهرهمند ساختن انسانها از هدايت و هادى، از سنتهاى خداوند: ۱. «ويَقولُ الَّذينَ كَفَروا لَولا انزِلَ عَلَيهِ ءايَةٌ مِن رَبّهِ انَّما انتَ مُنذِرٌ ولِكُلّ قَومٍ هاد؛كسانى كه كافر شدند مى‌گويند: چرا آيه و معجزه‌اى از پروردگارش بر او نازل نشده؟! تو فقط بيم‌دهنده‌اى؛ و براى هر گروهى هدايت كننده‌اى است؛ (و اينها همه بهانه است).» در احتمالى، مقصود از «لكل قوم هاد» اين است كه براى هر قومى پيامبرى هدايتگر بوده است. ۲. «ولَقَد بَعَثنا فى كُلّ امَّةٍ رَسولًا انِ اعبُدُوا اللَّهَ واجتَنِبُوا الطغوتَ فَمِنهُم مَن هَدَى اللَّهُ ومِنهُم مَن حَقَّت عَلَيهِ الضَّللَةُ فَسيروا فِى الارضِ فانظُروا كَيفَ كانَ عقِبَةُ المُكَذّبين؛ما در هر امّتى رسولى برانگيختيم كه: خداى يكتا را بپرستيد؛ و از پرستش طاغوت اجتناب كنيد. خداوند گروهى از آنان را هدايت كرد؛ و گروهى از آنان ضلالت وگمراهى دامانشان را گرفت؛ پس در روى زمین بگرديد وببينيد عاقبت تکذیب‌کنندگان چگونه بود!» ۳. «افَنَضرِبُ عَنكُمُ الذّكرَ صَفحًا ان كُنتُم قَومًا مُسرِفين • وكَم ارسَلنا مِن نَبىٍّ فِى الاوَّلين • الَّذى جَعَلَ لَكُمُ الارضَ مَهدًا وجَعَلَ لَكُم فيها سُبُلًا لَعَلَّكُم تَهتَدون؛ آيا اين ذكر (قرآن) را از شما بازگيريم بخاطر اين‌كه قومى اسرافكاريد؟! چه پيامبران بسيارى براى هدايت در ميان اقوام پيشين فرستاديم؛ همان كسى كه زمين را محل آرامش شما قرار داد، و براى شما در آن راههايى آفريد، باشد تا هدايت شويد (و به مقصد برسيد).» ۴ - علت تعیین هادی برای موجوداتسپردن هدايت صاحبان خرد از سوى خدا به شیاطین، مغاير با سنت وى در هدايت موجودات: «واذ قُلنا لِلمَلكَةِ اسجُدوا لِأدَمَ فَسَجَدوا الّا ابليسَ كانَ مِنَ الجِنّ فَفَسَقَ عَن امرِ رَبّهِ افَتَتَّخِذونَهُ وذُرّيَّتَهُ اولِياءَ مِن دُونى وهُم لَكُم عَدُوٌّ بِئسَ لِلظلِمِينَ بَدَلا • ما اشهَدتُهُم خَلقَ السَّموتِ والارضِ ولا خَلقَ انفُسِهِم وما كُنتُ مُتَّخِذَ المُضِلّينَ عَضُدا؛ و به ياد آوريد زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: براى آدم سجده كنيد! همگى سجده كردند جز ابلیس- كه از جنّ بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد. آيا با اين حال، او و فرزندانش را به جاى من به سرپرستی انتخاب مى‌كنيد، در حالى كه آنها دشمن شما هستند؟! چه جايگزين بدى است براى ستمکاران! هرگز آنها (ابليس و فرزندانش) را به هنگام آفرينش آسمانها و زمين، و نه به هنگام آفرینش خودشان، حاضر نساختم؛ و هيچ گاه گمراه‌کنندگان را دستيار خود قرار نمى‌دادم.» با توجه به فطرت كمال‌جويى موجودات و بهره‌مندى آنان از هدايت عمومى، سپردن آن به شياطين متناقض با سنت الهى در هدايت عمومى مخلوقات است. ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۳، ص۷۵، برگرفته از مقاله «سنت هدایت». |