سفرنامه سیف الدولة (کتاب)«سفرنامه سیف الدوله»، کتابی است به زبان فارسی که به موضوع سفر نویسنده به مکه مکرمه و عراق و غیره می‌پردازد. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر پیش گفتاری از مصحح، شرح حال نویسنده، مقدمهی متن و چهل و هفت فصل به علاوه بخش افزوده‌ها است. ۲ - گزارش محتوااز عدم پیوستگی برخی از مطالب پیداست که این سفرنامه در زمان‌های مختلف نوشته شده است. از محتوای خود کتاب چنین برمی آید که مطالب بعد از سفر حج، یا از خاطرات نوشته قبلی نویسنده است و به سفرهای سابق او مربوط می‌شود و یا خاطرات سفرهای جدید او پس از سفر حج است. نویسنده که خود یکی از شاهزادگان قاجار است، در نتیجه دید اشرافی خود، برخی داوری‌های یکسو نگرانه‌ای در بررسی اخلاقیات مردم نموده است که این نکته درباره شهر مردم مشهد هویدا است. او ابتدا از ترکیب ناهمگون جمعیت مشهد سخن می‌گوید و سپس بدون توجه به این که ساکنان این شهر از نقاط مختلف در آن جا گردآمده‌اند و نیز بدون امعان نظر به خصایص اخلاقی و آداب و رسوم آنان و مشکلات معیشتی دست و پا گیرشان، هر آن چه از فساد اخلاقی به خاطرش می‌رسیده به آنان نسبت داده است. البته این هتک حرمت از شخصی چون او بعید نمی‌نماید. توضیحات مؤلف پیرامون نکات تاریخی، سیاسی و آئینی، شرایط گوناگون وجوه اجتماعی دقیق و بسنده است. اما در مورد اوضاع جغرافیایی هر محل در بسیاری از موارد دقت عمل به خرج نداده است. مثلا به رود یا کوه یا محلی اشاره می‌کند؛ اما از آن نام نمی‌برد. این سفرنامه که با عنوان سفرنامه مکه در فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ایران ضبط گردیده، تنها شرح دیده‌ها و دریافت‌های نویسنده از مناسک حج نیست، زیرا وی پس از اتمام زیارت خانه خدا ، به عراق عزیمت نموده و پس از زیارت عتبات به ایران مراجعت کرده و در داخل ایران نیز همچنان به سفر خود ادامه داده و به خراسان عزیمت کرده است. او از شهر اصفهان و دوران ماموریت خود در این شهر سخن می‌گوید و در نواحی غرب ایران به سیاحت می‌پردازد و به مازندران هم می‌رود. نویسنده در طی مطالب کتاب، از ذکر سفرهای سابق نیز غافل نمی‌ماند و هر جا که فرصتی می‌یابد به مسافرت‌های قبلی خود، مثلا سفر افغانستان ، گرگان و نواحی دیگر اشاره می‌کند. ۲.۱ - خلاصه مسافرت سیفبه طور کلی مسافرت او را می‌توان به صورت ذیل خلاصه کرد: ۱- سفر مکه (از طریق نواحی قفقاز، ترکیه عثمانی،شام ،مصر و...) . ۲- سفر به عراق (ذکر زیارت عتبات عالیات و دوران اقامت در عراق). ۳- بازگشت به ایران (از طریق نواحی غرب ایران و شرح آثار تاریخی این نواحی). ۴- سفر به خراسان (زیارت آستان قدس، وصف منازل و شهرهای میان راه همچون دامغان و غیره). ۵- اشاره به سفر افغانستان و گرگان. ۶- بازگشت به تهران و حرکت به نواحی شمال غربی ایران. ۷- دوران نیابت تولیت آستان قدس . ۸- حرکت به اصفهان و نواحی مرکزی و غربی ایران. ۹- سفر به مازندران. ۳ - وضعیت کتابنسخه حاضر در برنامه؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم مصحح سفرنامه، آقای علی اکبر خداپرست و نیز فهرست‌های ذیل می‌باشد: نام جاها، نام کسان، بناها، قلعه‌ها ، مدفن هاو مسجدها ، شغل‌ها، طایفه‌ها، لقب‌ها، ملیت‌ها و نشانه‌ها، چشمه‌ها، جلگه‌ها، جنگل‌ها ، دریاها ، رودخانه‌ها و کوه‌ها، خوراکی‌ها، درختان ، گل‌ها و میوه‌ها ، جانوران و حشرات- وسایل سفر، دین‌ها ، زبان‌ها و اصطلاحات مذهبی، کان‌ها و کانی‌ها، مدنیات و اصطلاحات مدنی، شعرها و مثل‌ها، منابع و مآخذ. ۴ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |