رزق و روزیرزق به معنای روزی و عطای دائمی می‌باشد، حال چه دنیوی و چه اخروی و چه مادی و چه معنوی باشد رزق می‌گویند. در قرآن شریف به نبوت و معرفت نیز رزق گفته شده است. فهرست مندرجات۱.۱ - انواع روزی ۱.۲ - تضمین روزی ۱.۳ - حکمت کاهش و افزایش روزی ۱.۴ - ورودی مرگ و روزی ۱.۵ - میانه‌روی در طلب روزی ۱.۶ - روزی و خداشناسی ۱.۷ - راضی به روزی خدا ۱.۸ - مقدر بودن روزی ۱.۹ - بی‌نیازی از مردم ۱.۱۰ - ضمانت روزی هر کس و هر چیز ۱.۱۱ - زیاد و کم شدن روزی ۱.۱۲ - ضمانت روزی مورچه ۱.۱۳ - غصه نخوردن برای روزی ۱.۱۴ - همانندی روزی با قطرات باران ۱.۱۵ - دوگانگی روزی ۱.۱۶ - کاستن روزی در اثر مصرف آن ۱.۱۷ - استغنای طبع ۱.۱۸ - روزی به تمام بندگان ۱.۱۹ - شرط شریک ۱.۲۰ - روزی مقدر ۱.۲۱ - روزی مقرر است ۱.۲۲ - راه زیاد شدن روزی ۱.۲۳ - رزاق زندگان ۱.۲۴ - روزی معنوی ۱.۲۵ - حکمت کاهش و افزایش روزی ۲ - پانویس ۳ - منبع ۱ - مصداق‌های رزق و روزیحضرت علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه به تفصیل به مسئله رزق و روزی پرداخته‌اند، که در ادامه آن را بررسی می‌کنیم. ۱.۱ - انواع روزی«الرزق رزقان: رزق تطبه، و رزق یطلبک، فان انت تاته اتاک؛ روزی بر دو گونه است: یک روزی که تو در پی آنی و روزی دیگری که آن در پی تو است و اگر تو سراغش نروی او خود نزد تو آید». ۱.۲ - تضمین روزی«...عیاله الخلائق، ضمن ارزاقهم، و قدر اقواتهم؛ مردم نانخورهای خدایند خداوند روزی آن‌ها را ضمانت و خوراکشان را مقدر کرده است». ۱.۳ - حکمت کاهش و افزایش روزی«قدر الارزاق فکثرها و قللها، و قسمها علی الضیق و السعة فعدل فیها لیبتلی من اراد بمیسورها و معسورها، و لیختبر بذلک الشکر و الصبر من غنیها و فقیرها؛ روزی‌ها را مقدر فرموده و آن گاه آن‌ها را زیاد و کم و به تنگی و فراخی عادلانه تقسیم کرد، تا هر که بخواهد به وسعت روزی و یاتنگی آن بیازماید و از این طریق سپاس‌گزاری و شکیبایی توانگر و تهی‌دست را به آزایش گذارد». ۱.۴ - ورودی مرگ و روزی«قیل له (علیه‌السلام): لو سد علی رجل باب بیته و ترک فیه، من این کان یایته رزقه؟ فقال (علیه‌السلام): من حیث یاتیه اجله؛ به امام علی (علیه‌السلام) عرض شد: اگر در خانه کسی را به رویش ببندند و تنها رهایش کنند، روزی‌اش از کجا به او می‌رسد؟ فرمود: از همان‌جا که مرگش می‌رسد». ۱.۵ - میانه‌روی در طلب روزی«خذ من الدنیا ما اتاک، و تول عما تولی عنک، فان انت لم تفعل فاجمل فی الطب؛ از دنیا آن‌چه به تو رسد برگیر و آن چه را به تو پشت کرده است رها کن، و اگر چنین نمی‌کنی دست کم در طلب دنیا راه اعتدال بپوی». ۱.۶ - روزی و خداشناسی«ایها المخلوق اسوی! و المنشا المرعی فی ظلمات الارحام، و مضاعفات لاستار. بدئت من سلالد من طین تو وضعت فی قرار مکین، الی قدر معلوم، و اجل مقسوم. تمور فی بطن امک جنینا لا تحیر دعا و لا تسمع ندا؟! ثم اخرجت من مقرک الی دار لم تشهدها، و لم تعرف سبل منافعها. فمن هداک لا جترار الغذا من ثدی امک؟ و عرفک عند الحاجة مواضع طلبک و ارادتک؟!؛ ای انسانی که در کمال اعتدال و تناسب آفریده شده‌ای و در تاریکی‌های زهدان‌ها و پرده‌های تو در تو شکل گرفته و پرورده شده‌ای! آفرینشت از عصاره گل آغاز شد و در جایگاهی آرام و امن (زهدان مادر) تا زمانی مشخص و مهلتی تعیین شده نهاده و نه آوازی را می‌شنوی. آن‌گاه از قرارگاه خود به سرای بیرون آورده شدی که آن را ندیده‌ای و راه‌های کسب سود و منافع آن را نمی‌دانی. چه کسی تو را به مکیدن شیر از پستان مادرت راه‌نمایی کرد؟ و چه کسی جایگاه‌های طلب و خواستن را به تو آموخت!؟». ۱.۷ - راضی به روزی خدا«من رضیی برزق الله لم یحزن علی مافاته؛ کسی که به آن‌چه خدا روزی‌اش قرار داده راضی شود، بر آن‌چه از دست داده غمناک نشود». ۱.۸ - مقدر بودن روزیروزی مقدر است. «من لم یعط قاعدا لم یعط قائما؛ آن روزی که بی کوشش به کسی عطا نشود، با کوشش هم به او داده نمی‌شود». ۱.۹ - بی‌نیازی از مردم«من و صیته لا بنه الحسن: ان استطعت الا یکون بینک و بنی الله ذو نعمة فافعل فانک مدرک قسمک و آخذ سهمک، و ان الیسیر من الله سبحانه اعظم و اکرم من الکثیر من خلقه و ان کان کل منه؛ امام علی (علیه‌السلام) در وصیت خود به فرزند بزرگوارش امام حسن (علیه‌السلام) فرمود: اگر توانی کاری کنی که از کسی جز خداوند نعمتی به تو نرسد، چنین کن؛ زیرا تو به قسمت خویش خواهی رسید و سهم و نصیب خود را خواهی گرفت؛ و البته روزی اندکی که از سوی پروردگار پاک رسد برتر و ارزشمندتر است از نعمت بسیاری که از آفریدگان او به تو رسد؛ گرچه همه چیز از اوست». ۱.۱۰ - ضمانت روزی هر کس و هر چیز«فهذا غراب و هذا عقاب، و هذا حمام و هذا نعام. دعا کل طائر باسمه، و کفل له برزقه؛ این کلاغ است و آن عقاب است، این کبوتر است و آن شتر مرغ، هر مرغی را به نامش خوانده و روزی او را ضمانت کرده است». ۱.۱۱ - زیاد و کم شدن روزی«قسم ارزاقهم، و احصی آثارهم و اعمالهم، و عدد انفسهم؛ خداوند روزی‌های آنان را تقسیم کرد و آثار و اعمال و تعدادشان را شمار کرد». ۱.۱۲ - ضمانت روزی مورچه«انظروا الی النملة فی صغر جثتها و لطافة هیئتها، لا تکاد تنال بلحظ البصر... مکفول برزقها، مرزوقه بوفقها، لا یغفلها المنان، و لا یحرمها الدیان، ولو فی الصفا الیابست و الحجر الجامس!؛ به این مورچه بنگرید که با آن همه کوچکی و ظرافت اندام که تقریباً به چشم نمی‌آید... روزی‌اش تضمین شده و به فراخور حالش روزی او می‌رسد؛ خداوند منان و بخشنده از او غافل نیست و پروردگار جزادهنده او را نیز محروم نساخته است. اگر‌چه در دل تخته سنگی سیاه و خشک و یا در میان صخره‌ای سخت باشد». ۱.۱۳ - غصه نخوردن برای روزیغم روزی مخور! «یابن آدم! لا تحمل هم یومک الذی لم یاتک علی یومک الذی قد اتاک؛ فانه ان یک من عمرک یات الله فیه برزقک؛ ای پسرم آدم! غصه رزق آن روزی که نیامده بر آن روزی که آمده، اضافه نکن؛ چراکه اگر عمرت باشد روزی‌ات را خداوند در آن روز خواهد داد و (و اگر نباشد چرا اندوه خوری؟)». ۱.۱۴ - همانندی روزی با قطرات بارانروزی همانند قطرات باران است! «ان الامر ینزل من السما الی الارض کقطرات المطر الی کل نفس بما قسم لها من زیادة او نقصان، فان رای احد کم لا خیه غفیرة فی اهلا او مال او نفس تکونن له فتنة؛ همانا بهره هر کسی، همچون قطره‌های باران که از آسمان به زمین فرود می‌ید، به هر کس کم و بیش آن چه سهم اوست می‌رسد. پس، اگر یکی از شما در خانواده یا مال با وجود برادرش اندک فزونی دید، نباید مایه فتنه او شود». ۱.۱۵ - دوگانگی روزی«الرزق رزقان: طالب و مطلوب. فمن طلب الدنیا طلبه الموت، حتی یخرجه عنها؛ و من طلب الاخرة طلبته الدنیا، حتی یستوفی رزقه منها. روزی بر دو گونه است آن که بجوید و آن که بجویندش. پس، کسی که دنیا را بجوید مرگ در جست‌وجوی او برآید تا او را از این جهان بیرون کند و کسی که آخرت را بجوید، دنیا در طلب او برآید تا او روزی کامل خود را از او باز ستد». ۱.۱۶ - کاستن روزی در اثر مصرف آن«... لا تجددله زیادة فی اکله، الا بنفاد ما قبلها من رزقه؛ هر کس هر بار غذایی می‌خورد، از آن روزی که برایش مقدر شده، به همان مقدار کاسته می‌شود». ۱.۱۷ - استغنای طبع«طوبی لمن لزم بیته، و اکل قوته، و اشتغل بطاعة ربه؛ خوشا به حال کسی که ملازم خانه خود باشد و قوت خود را بخورد و به اطاعت پروردگارش مشغول باشد». ۱.۱۸ - روزی به تمام بندگان«سئل (علیه‌السلام): کیف یحاسب الله الخلق علی کثرتهم؟ فقال (علیه‌السلام): کما یرزقهم علی کثرتهم، فقیل:کیف یحاسبهم و لا یرونه؟ فقال (علیه‌السلام): کمال یرزقهم و لا یرونه؛ از امام (علیه‌السلام) سوال شد: چگونه خداوند از بندگانش با کثرتشان محاسبه می‌کند؟ فرمود: همان‌گونه که آنان را با کثرتشان روزی می‌دهد. سپس پرسیده شد: چگونه آن‌ها را محاسبه می‌کند؛ در حالی که آن‌ها او را نمی‌بینند؟ فرمود: همان‌طور که آن‌ها را روزی می‌دهد؛ در حالی که او را نمی‌بینند». ۱.۱۹ - شرط شریک«شارکوا الذی قد اقبل علیه الرزق؛ فانه اخلق للغنی و اجدر باقبال الحظ علیه؛ با کسی شریک شوید که روزی به او روی آورده؛ زیرا او به توانگری سزاوارتر و روی آوردن بهره به او شایسته‌تر است». ۱.۲۰ - روزی مقدر«یا بن آدم! الرزق رزقان: رزق تطبه. و رزق یطلبک، فان لم تاته اتاک. فلا تحمل هم سننت علی هو یومک! کفاک کل یوم علی ما فیه؛ فان تکن السنة من عمرک فان الله تعالی سیوتیک فی کل غد جدید ما قسم لک؛ و ان لم تکم السنة من عمرک فما تصنع بالهم فیما لیس لک؛ و لن یسبقک الی رزقک طالب، و لن یغلبک علیه غالب، و لن یبطی عنک ما قد قدر لک؛ ای فرزند آدم! روزی دو نوع است: یکی روزی که تو در جست‌وجوی آن هستی و دیگر آن‌که او در جست‌وجوی توست که اگر به دنبال آن نروی او به سراغت خواهد آمد. بنابراین غصه سال را بر اندوه امروز اضافه مکن؛ زیرا برای تو اندوه همان روزی که در آن هستی، کافی است. پس اگر سال آینده جزء عمرت باشد، خداوند هر روز تازه، روزی تازه می‌دهد و اگر جزء عمرت نباشد، پس چرا غم و اندوه چیزی را بخوری که مربوط به تو نیست. (آگاه باش) که کسی پیش از تو به روزی تو نخواهد رسید و آن را از دست تو بیرون نتواند آورد، و آن چه برایت مقدر شده هرگز تأخیر نخواهد افتاد». ۱.۲۱ - روزی مقرر است«انک لست بسابق اجلک، و لا مرزوق ما لیس لک؛ به راستی مرگ تو از مدت معلوم و مقرر جلو نخواهد افتاد و آن‌چه از روزی که برای تو مقرر نشده به تو نخواهد رسید». ۱.۲۲ - راه زیاد شدن روزی«استنزلوا الرزق بالصدقة؛ روزی را با دادن صدقه فرود آورید». ۱.۲۳ - رزاق زندگان«من عاش فعلیه رزقه؛ هر کس که زنده باشد، خدای بزرگ روزی او را عهده‌دار شده است». ۱.۲۴ - روزی معنوی«... قلوب رائدة لارزاقها، فی مجللات نعمه، و موجبات مننه، و حواجز عافیته؛ دل‌هایی که روزی معنوی خویش را طالب‌اند، و از نعمت‌های بی‌پایان حق و موجبات منت‌ها و اسباب سلامت او بهره‌مندند». ۱.۳ - حکمت کاهش و افزایش روزی«عنه (علیه‌السلام) فی قوله تعالی: (و اعلموا انما اموالکم و اولاد کم فتنه) و معنی ذلک انه یختبر هم لالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه، و الراضی بقسمه؛ خداوند سبحان می‌گوید: و بدانید این‌که اموال و اولاد شما فتنه هستند. معنی این آیه این است که خداوند با مال و فرزند مردم را می‌آزماید تا آن کسی که از روزی خود ناراضی و خشمگین است از کسی که نصیب خود راضی و خشنود می‌باشد معلوم و آشکار گردد». ۲ - پانویس۳ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «رزق و روزی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۲۰. |