ربوبیتربوبيّت: تربيت خلق و تدبير امور آنان در تکوين و تشريع. ۱ - جایگاه اصطلاح در فقهاز آن به مناسبت در باب طهارت سخن گفته‌اند. ۲ - معانی لغوی و اصطلاحیربوبيّت از صفات خداوند متعال است و در معانی مالک، سيد (مولا)، تربيت کننده، تدبیر کننده، قيّم و نعمت دهنده به کار می‌رود. کاربرد اين صفت به همه معانی ياد شده نسبت به خداوند متعال صحيح است. عنوان «رَبّ» بدون اضافه به چيزی تنها بر خداوند اطلاق می‌شود و اطلاق آن با اضافه، بر غير خدا نيز صحيح است، مانند ربّ الدار؛ يعنی مالک خانه. ۳ - برخی از احکام کلامی ربوبیتثبوت صفت ربوبيّت برای خدا و نيز اختصاص آن به حضرت حق تعالی از ضروريات آموزه‌های همه ادیان آسمانی، بويژه آيين مقدس اسلام است، از اين رو، اقرار به ربوبيت خداوند متعال از اصول دین به شمار رفته و انکار آن موجب کفر است؛ چنان که شریک قرار دادن برای او در اين صفت شرک می‌باشد. البته خداوند متعال برتر از آن است که به ذات خود با آفریده‌ها ارتباط داشته باشد؛ بدين جهت هدایت تکوینی و تشریعی او از طريق وسایط و اسبابی همچون فرشتگان، پیامبران و جانشينان آنان در جهان آفرینش جريان می‌يابد. از جمله اين وسايط، بلکه بزرگ‌ترين و برترين آنها وجود نازنين حضرت محمّد صلّی اللّه عليه و آله و اهل بیت او عليهم السّلام می‌باشند. از اين رو، در برخی روایات عنوان «رَبّ» بر امام عليه السّلام ـ از اين جهت که دست خداوند در تربیت خلق و تدبیر امور ايشان در تکوین و تشریع است ـ اطلاق شده است؛ چنان که در تفسیر آیه شريفه {وَ أَشْرَقَتِ الأَرضُ بِنورِ رَبِّه} زمين به نور پروردگارش درخشان گرديد» آمده است: ربّ زمين، امام در زمين است. [۶]
مقدمه تقسیر مرآة الانوار، ص۵۹-۵۷.
البته اعتقاد به ربوبیت استقلالی آنان با نفی ربوبيت از خدای متعال يا شراکت آنان با خداوند متعال در ربوبيّت، غلوّ به شمار رفته و کفر و شرک است. امام خمینی قرآن را سراسر معرفی مقام ربوبی می‌داند و بر این باور است «رب» در الحمدلله رب‌العالمین از اسمای فعلی و مناسب با مقام توحید افعالی است. امام خمینی برای اسم ربّ چند احتمال بیان می‌کند: الف) به معنای متعادل و ثابت که در این صورت از اسماء ذاتیه است. ب) به معنای مالک، صاحب و غالب که در این صورت از اسمای صفات است. ج) به معنای مربی و منعم و مصلح در این صورت به معنای اسم افعال است. امام خمینی در ارتباط میان ربّ و عالمین معتقد است اگر مراد از عالم ماسوی الله باشد که شامل همه مراتب وجود و منازل غیب و شهود می‌شود ربّ از اسمای صفات و اگر مقصود از عالم، عالم ملک باشد که همراه با حصول تدریجی کمال است در این صورت به یک معنی روح تدرج در عالم دهر محقق است و به همان معنی اثبات حدوث زمانی به معنای روح زمان و دهریت تدریج، در عوالم مجرده می‌باشد. به اعتقاد امام خمینی یکی از منازل مهم سالک الی الله توجه به عزّ ربوبیت و ذل عبودیت است. کسی که با قدم عبودیت سیر کند و داغ ذلت بندگی را بر خود بگذرد وصول به عزّ ربوبیت پیدا می‌کند و رسیدن به حقایق ربوبیت یعنی سیر در مدارج عبودیت است و آنچه در عبودیت از انیت و انانیت مفقود شود در ظل حمایت ربوبیت آن را می‌یابد تا به مقامی می‌رسد که تعالی سمع و بصر و دست‌وپای او می‌شود. ازاین‌رو بزرگ‌ترین وسیله رابطه بین خالق و حق و عروةالوثقی و حبل‌المتین تمسک به عزّ ربوبیت است. به اعتقاد امام خمینی مردم در معرفت ربوبیت ذات مقدس حق مختلف و متفاوت‌اند. عامه موحدین حق‌تعالی را خالق مبادی امور و کلیات جواهر و عناصر اشیاء می‌دانند و تصرف ربوبی او را محدود می‌کنند و به احاطه ربوبی حق قائل نیستند، این عده علم به ربوبیت حق‌تعالی ندارند و توحیدشان ناقص و از ربوبیت و سلطنت حق محجوب‌اند. ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۵۶. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |