دلیل عکس کبرادلیل عکس کبرا، از اصطلاحات علم منطق بوده و برای اثبات ضروب منتج اشکال قیاس اقترانی از آن استفاده می‌شود. ۱ - توضیح اجمالیدلیل عکس کبرا، از اصطلاحات علم منطق بوده و برای اثبات ضروب منتج اشکال قیاس اقترانی از آن استفاده می‌شود. ۱.۱ - موارد کاربرددليل عکس کبرا يکى از راه‌هاى اثبات صحت انتاج ضروب اشکال قیاس است که در برخي ضروب منتج شکل دوم، سوم و چهارم به کار مي‌رود. ۱.۱.۱ - شکل دومبراي اثبات صحت انتاج دو ضرب از شکل دوم که کبراى آنها کلى‌اند، چنين عمل مى‌شود که کبراى قیاس را عکس مي‌کنيم و معکوس آن را به جاى کبراى اصل قرار مى‌دهيم و صغرا را به حال خود باقى مى‌گذاريم تا صورت قياس به شکل اول برگردد و نتيجه هر دو قياس يکسان شود، بدين سان، صحت نتيجه شکل دوم صحيح و در نتيجه، صحت صورت قياس ثابت خواهد شد؛ مثال براي ضرب اول: قياس اصل: هر انسانى خندان است و هيچ اسبى خندان نيست؛ پس هيچ انسانى اسب نيست. دليل عکس کبرا: هر انسانى خندان است و هيچ خندانى اسب نيست؛ پس هيچ انسانى اسب نيست. ملاحظه مى‌شود که نتيجه هر دو شکل (شکل اول و شکل دوم) يکسان است. ۱.۱.۲ - شکل سومدليل عکس کبرا در شکل سوم براي ضرب‌هايى جارى مى‌شود که هر دو مقدمه موجبه و صغرا کلى باشد، زيرا اگر صغرا کلى نباشد کبراى شکل اول واقع نمى‌شود و اگر کبرا موجبه نباشد، صغراى شکل اول نمى‌شود؛ بنابراين، امکان اجراى اين دليل به دو ضرب اول و پنجم اختصاص دارد. ضرب اول به واسطه عکس صغرا به سادگى به شکل اول بر مى‌گردد و احتياجى به عکس کبرا ندارد؛ بنابراين، دليل عکس کبرا فقط در ضرب پنجم جارى مى‌شود. مثال: قياس اصل: هر انسانى حيوان است، و بعضى از انسان‌ها نويسنده‌اند؛ پس بعضى از حيوان‌ها نويسنده‌اند. دليل عکس کبرا: بعضى از نويسنده‌ها انسان‌اند و هر انسانى حيوان است؛ پس بعضى از نويسنده‌ها حيوان‌اند. اگر اين نتيجه را معکوس کنيم، با نتيجه اصل يکي مى‌شود. ۱.۱.۳ - شکل چهارمدليل عکس کبرا براى اثبات صحت انتاج بعضى از ضروب شکل چهارم نيز به کار رفته است. توضيح اينکه دليل ياد شده در ضرب اول، دوم، چهارم و پنجم از شکل چهارم به طور مسلم، و در ضرب هفتم بنابراين مبنا اجرا مي‌شود که سالبه جزئیه قابل انعکاس باشد، زيرا در اين ضروب دو شرط شکل سوم (موجبه بودن صغرا و کليت يکى از دو مقدمه) موجود است. دليل عکس کبرا به اين طريق است که کبراى اين ضرب معکوس مي‌شود تا قياس به شکل سوم بازگردد. مثال در ضرب اول از شکل چهارم پياده مي‌شود: قياس اصل: همه انسان‌ها حيوان‌اند، وهمه ناطق‌ها انسان‌اند؛ پس بعضى از حيوان‌ها ناطق‌اند. دليل عکس کبرا: از راه انعکاس کبرا قياس به شکل سوم تبديل مي‌شود: همه انسان‌ها حيوان‌اند و بعضى از انسان‌ها ناطق‌اند؛ پس بعضى از حيوان‌ها ناطق‌اند. [۴]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۹۳.
[۵]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۹۵.
[۶]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۹۸.
[۹]
مظفر، محمد رضا، المنطق، ص ۴۸۴.
[۱۰]
مظفر، محمد رضا، المنطق، ص ۵۰۱.
[۱۳]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۳.
[۱۴]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۶.
[۱۵]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۷.
[۱۶]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، جزء۲، ص۱۳۱.
[۱۷]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، جزء۲، ص۱۳۵.
[۱۸]
مجتهدخراسانی(شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۹۸.
[۱۹]
مجتهدخراسانی(شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۹۹.
[۲۲]
مشکوة الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۴۴۶.
[۲۳]
مشکوة الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۴۸۴.
[۲۴]
مشکوة الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۵۰۱.
۲ - پانویس
۳ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دلیل عکس کبرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|