صغراصغرا، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای یکی از دو مقدمه قیاس اقترانی؛ مشتمل بر حد اصغر است. ۱ - توضیح اصطلاحهر قیاسی از اجزای اولیه (حدود قیاسی) و اجزای ثانویه (مقدمات قیاس) تشکیل شده است. اجزای ثانویه که همان مقدمات قیاس‌اند به لحاظ موقعیت حد اکبر و حد اصغر در آنها نام خاصی به خود گرفته‌اند، بدین صورت که مقدمه‌ای که دربردارنده حد اکبر باشد «کبرا» و مقدمه‌ای که در بردارنده حد اصغر باشد «صغرا» نامیده می‌شود. [۳]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۰۷-۱۰۸.
به عبارت دیگر، در قیاس اقترانی حملی، موضوع نتیجه را «حد اصغر» و مقدمه مشتمل بر آن را «صغرا» می‌نامند، [۵]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۲۴.
همچنان که محمول نتیجه را «اکبر» و مقدمه مشتمل بر آن را «کبرا» می‌نامند و آنچه را که در هر دو مقدمه تکرار می‌شود و واسطه رساندن اکبر به اصغر است «حد وسط» می‌نامند، زیرا بین آن دو واقع شده است؛ [۸]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۱.
مثلاً در «هر انسانی حیوان است و هر حیوانی جسم است؛ پس هر انسانی جسم است»، مقدمه اول قیاس (هر انسانی حیوان است) را «صغرا» و انسانِ مذکور در این مقدمه را که در نتیجه، موضوع واقع شده است «حد اصغر»، و حیوان که در هر دو مقدمه تکرار شده است «حدّ وسط» می‌نامند. مقدمه دوم (هر حیوانی جسم است) را «کبرا» و جسمِ مذکور در این مقدمه را که محمول در نتیجه است، «حد اکبر» و حیوان را «حد وسط» می‌نامند. [۹]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۱۱۰.
[۱۰]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۲.
[۱۱]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۸۸.
[۱۲]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۸.
[۱۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۱.
[۱۴]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۸.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • خوانساری، محمد، منطق صوری. • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «صغرا»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۹. |