زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

صغرا





صغرا، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای یکی از دو مقدمه قیاس اقترانی؛ مشتمل بر حد اصغر است.


۱ - توضیح اصطلاح



هر قیاسی از اجزای اولیه (حدود قیاسی) و اجزای ثانویه (مقدمات قیاس) تشکیل شده است. اجزای ثانویه که همان مقدمات قیاس‌اند به لحاظ موقعیت حد اکبر و حد اصغر در آنها نام خاصی به خود گرفته‌اند، بدین صورت که مقدمه‌ای که دربردارنده حد اکبر باشد «کبرا» و مقدمه‌ای که در بردارنده حد اصغر باشد «صغرا» نامیده می‌شود.
[۳] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۰۷-۱۰۸.

به عبارت دیگر، در قیاس اقترانی حملی، موضوع نتیجه را «حد اصغر» و مقدمه مشتمل بر آن را «صغرا» می‌نامند،
[۵] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۲۴.
همچنان که محمول نتیجه را «اکبر» و مقدمه مشتمل بر آن را «کبرا» می‌نامند و آنچه را که در هر دو مقدمه تکرار می‌شود و واسطه رساندن اکبر به اصغر است «حد وسط» می‌نامند، زیرا بین آن دو واقع شده است؛
[۸] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۱.
مثلاً در «هر انسانی حیوان است و هر حیوانی جسم است؛ پس هر انسانی جسم است»، مقدمه اول قیاس (هر انسانی حیوان است) را «صغرا» و انسانِ مذکور در این مقدمه را که در نتیجه، موضوع واقع شده است «حد اصغر»، و حیوان که در هر دو مقدمه تکرار شده است «حدّ وسط» می‌نامند. مقدمه دوم (هر حیوانی جسم است) را «کبرا» و جسمِ مذکور در این مقدمه را که محمول در نتیجه است، «حد اکبر» و حیوان را «حد وسط» می‌نامند.
[۹] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۱۱۰.
[۱۰] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۲.
[۱۱] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۸۸.
[۱۲] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۸.
[۱۳] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۱.
[۱۴] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۸.


۲ - مستندات مقاله



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۳ - پانویس


 
۱. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۲۴۲.    
۲. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۵۳.    
۳. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۰۷-۱۰۸.
۴. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۲۹۸.    
۵. شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۲۴.
۶. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۴۰۸.    
۷. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۱۰۱.    
۸. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۱.
۹. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۱۱۰.
۱۰. ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۲.
۱۱. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۸۸.
۱۲. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۸.
۱۳. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۱.
۱۴. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۸.


۴ - منبع



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «صغرا»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۹.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.