علی بن ابراهیم حوفیحلبی، نورالدین، علی‌بن ابراهیم، مورخ ، ادیب ، فقیه و عالم علوم عقلی و نقلی و خصوصاً حدیث و تفسیر و تصوف در سده یازدهم می‌باشد. ۱ - القاببه گفته محبی ، [۱]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
وی به نورالدین‌بن برهان‌الدین حلبی قاهری شافعی معروف بود، اما مدرس تبریزی [۲]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج ۲، ص ۶۴، تهران ۱۳۷۴ش.
لقب وی و پدرش را برهان‌الدین ذکرکرده است، محبی در خلاصة‌الاثر [۳]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
از وی با القابی چون امام کبیر، اجلّ اَعلامِ مشایخ، علامه زمان، دریای بی‌کرانه و علامه جلیل‌القدر یاد کرده است.۲ - ولادتنورالدین در سال ۹۷۵ در مصر به دنیا آمد، اما از لقبش چنین برمی‌آید که اصالتاً اهل حلب بوده است. [۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
[۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳ - خصوصیاتبسیاری از طالبان علم نزد حلبی می‌رفتند و از محضرش بهره می‌بردند. در عین‌حال، وی در میان مردم به حسن خلق و حلم شهرت داشت و شوخ‌طبع بود. [۶]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
۴ - اساتیدحلبی سالها ملازم شمس رَمْلی بود و از وی روایت کرد، همچنین، نزد استادانی تلمذ کرد که برخی شافعی مذهب بودند، همچون محمد بکری ، محمد میمونی ، و نیز استادانی از سایر مذاهب نظیر امام علی‌بن غانم مَقْدسی حنفی ، سالم سَنْهوری مالکی ، محمدبن ترجمان حنفی ، محمد زَفْزاف حنفی ، و عبدالمجید خَلیفه حنفی . [۷]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲ـ۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۸]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۵ - شاگردانحلبی دارای رتبه اجتهاد در مذهب و مجوز صدور فتوا [۹]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر، (بی‌تا).
و از استادان و مشایخ مدرسه صلاحیه مصر بود. این مدرسه را سرآمد مدارس مجاور مرقد امام شافعی در قاهره خوانده‌اند. [۱۰]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۴، بیروت: دارصادر.
او شاگردان بسیاری تربیت کرد که از آن‌جمله شَبْرامَلَّسی و محمد وسیمی بودند. [۱۱]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
۶ - از راویان حدیثنام وی در سلسله‌ای از راویانِ حدیثی از رسول اکرم آمده است. [۱۲]
سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۹۰.
[۱۳]
علی بن یوسف قفطی، اِنباه الرواة علی اَنباه النحاة، ج۲، ص۲۲۰، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۷ - تاریخ وفاتحلبی در آخر شعبان سال ۱۰۴۴ در قاهره وفات یافت و در مقبره «مجاورین» دفن شد. [۱۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۴، بیروت: دارصادر.
[۱۵]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۶]
عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، ج۱، ص۱۴۳، تهران ۱۳۶۳ش.
[۱۷]
یاقوت حموی، معجمالادباء، ج۱۲، ص۲۲۲، بیروت ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
[۱۸]
ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۰۰.
۸ - آثارمورخان آثار بسیاری به حلبی نسبت داده‌اند. سرکیس [۱۹]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج ۱، ستون ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
وی را دارای پنجاه تألیف دانسته است و به‌روایتی، وی حدود چهل کتاب در علوم گوناگون نگاشته است [۲۰]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه مصحح، ص ک، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۱]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه مصحح، ص ۵۱ـ۵۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
وی تمام کتابهایش را وقف شیخ سلطان مزّاحی کرد، که برای حلبی احترام بسیاری قائل بود. [۲۲]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۲، بیروت: دارصادر.
مشهورترین اثر حلبی، انسان‌العیون فی سیرة‌الامین المأمون ، مشهور به « السیرة‌الحلبیة »، است. [۲۳]
حاجی‌خلیفه، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۱۸۰.
[۲۴]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۲۵]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج ۱، ستون ۷۸۶ـ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۶]
عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، ج۱، ص۱۴۳، تهران ۱۳۶۳ش.
این کتاب در زمان تألیف برای حلبی شهرت بسیاری به همراه آورد و از آن استقبال فراوان شد. [۲۷]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
به گفته مدرس تبریزی [۲۸]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج ۲، ص ۶۵، تهران ۱۳۷۴ش.
حلبی دو کتاب به نام انسان‌العیون داشته که یکی همان اثر معروف به السیرة‌الحلبیة بوده که در مصر به چاپ رسیده و دیگری انسان‌العیون فی سیرة‌النبی المأمون، مشهور به « السیرة‌النبویة »، که هنوز چاپ نشده است. حلبی هنگام نوشتن این سیره، به دو کتاب السیرة‌الشامیة اثر محمدبن یوسف شامی صالحی و عیون‌الاثر ابوالفتح ابن سیدالناس نظر داشته است. به‌گفته وی، دو اثر یاد شده حسنات بسیاری دارند ولی اطاله کلام در اولی و وجود برخی واژه‌های دیرفهم در دومی، او را بر آن داشته تا با خلاصه کردن آنها و افزودن مطالبی، کتاب مستقلی به وجود آورد. [۲۹]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳، بیروت: دارصادر.
[۳۰]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، ج ۱، ستون ۷۸۷، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۳۱]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، مقدمه خلیلی، ص۳، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
علاوه بر آنها، به توصیه شیخ ابی‌المواهب محمدالبکری ، [۳۲]
حاجی‌خلیفه، کشف الظنونج ۱، ستون ۱۸۰.
[۳۳]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، مقدمه خلیلی، ص۳، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در کتاب خود قسمتی از ابیات قصیده برده شرف‌الدین بوصیری ، و قصیده تائیه سُبکی از دیوان مشهور به بشری‌اللبیب بذکرالحبیب ، را تضمین کرده است. [۳۴]
علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، ج۱، ص۷، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
یکی دیگر از آثار حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی ، مشهور به النصیحة‌العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، است که در قاهره به‌چاپ رسیده است. این کتاب درباره زندگی احمدبن علی بدوی ، بنیان‌گذار طریقه احمدیه، است. حلبی [۳۵]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، ج۱، ص۷۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
انگیزه تألیف این کتاب را برشمردن محاسن این طریقه و آگاهی دادن از برخی عادات سادات صوفیه ، ذکر کرده است.حلبی آثار دیگری هم داشته است، از جمله: حاشیه بر شرح المَنهَج قاضی زکریا ؛ حاشیه بر شرح‌المِنهاج جلال محلی ؛ حاشیه بر شرح‌الورقات ، اثر دیگر جلال محلی؛ حاشیه بر شرح الورقات ابن امام کاملیه ؛ حاشیه بر شرح تعریف سعد؛ شرح بر اربعین نوویه؛ شرح الشمایل النبویة ، که به پایان نرسید و الوفالشرح شمائل المصطفی نامیده شد؛ حسن التبیین لما وقع فی معراج‌الشیخ نجم‌الدین؛ الفجرالمنیر بمولدالبشیرالنذیر؛ شرح لیلة‌النصف من شعبان ؛ شرح علی‌البُردة ؛ شرح علی المنفرجة ؛ که خلاصه‌ای است از المزهر سیوطی در لغت؛ حاشیه بر شرح‌القُطر فاکهی؛ حاشیه بر مطالع البُدور فی الجمع بین‌القطر و الشَندور؛ الفوائدالعَلویة بشرح شرح‌الازهریة؛ غایة‌الاحسان بوصف من‌لقیهُ من‌ابناء الزمان؛ الجامع‌الازهر لما تفرق من مُلَح الشیخ‌الاکبر؛ النفحة العلویة من الاجوبة الحلبیة؛ اللطائف من عوارف‌المعارف ؛ الطوارالمنقوش فی اوصاف الحبوش؛ صَبابة الصبابة ؛ انقاذ المُهَج (فی) بمختصرالفرج؛ متن فی‌التصریف ؛ حَنات‌الوَحَنات النَواضر من‌الوجوه والنظائر؛ قطعة لطیفة علی الجامع‌الصغیر؛ شرح بر شرح البَسمَله قاضی زکریا، که به خیرالکلام علی‌البسمله و الحمدله شیخ‌الاسلام معروف است؛ تألیف مطلبی بر مقدمه تفسیر بیضاوی ؛ رساله‌ای در تصوف ؛ و دُخان‌التَبْغْ [۳۶]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۱۲۳ـ۱۲۴، بیروت: دارصادر، (بی‌تا).
[۳۷]
اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج ۱، ستون ۷۵۵ـ۷۵۶، در حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۳۸]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۰۴، در حاجی‌خلیفه، ج ۳.
[۳۹]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۵، در حاجی‌خلیفه، ج ۳.
[۴۰]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، ج ۲، ص ۶۵، تهران ۱۳۷۴ش.
دو کتابِ عقدالمرجان فیما یتعلق بالجان و حاشیه بر معراج النجم‌الغیطی به وی نسبت داده شده است. [۴۱]
محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، ج۱، ص۳۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۴۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۲۵۲، بیروت ۱۹۸۴.
[۴۳]
علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، مقدمه احمد عزالدین عبداللّه، ص ۵۳، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۹ - فهرست منابع(۱) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۳. (۲) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۵. (۳) حاجی‌خلیفه، کشف الظنون. (۴) علی‌بن ابراهیم حلبی، السیرة‌الحلبیة، چاپ عبداللّه محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۵) علی‌بن ابراهیم حلبی، سیرة‌السید احمد البدوی و هو الکتاب‌المسمی بالنصیحة العلویة فی بیان حسن طریقة السادة‌الاحمدیة، چاپ احمد عزالدین عبداللّه، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۴. (۷) یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیّة والمعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۸) عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، تهران ۱۳۶۳ش. (۹) محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الأثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۰) محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت: دارصادر. (۱۱) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، تهران ۱۳۷۴ش. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۶۴۵۶. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن ابراهیم حوفی»، شماره۶۶۵۲. |