حلیةالمتقینحِلیةُالمُتّقین، کتابی در آداب و سنن اسلامی به فارسی نوشته محمدباقر مجلسی (متوفی ۱۱۱۰) می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - محتوای کتاب ۳ - ابواب چهارده کتاب مذکور ۴ - موضوعات بحث شده ۵ - تکیه اصلی کتاب ۶ - خصوصیات ۷ - تاریخ تألیف ۸ - علت استقبال زیاد از آثار علامه مجلسی ۹ - استفاده از کتاب مذکور به عنوان منبع ۱۰ - ترجمه‌ها و تلخیص‌های کتاب مذکور ۱۱ - سال چاپ ۱۲ - چاپ چند کتاب همراه حلیة المتقین ۱۳ - فهرست منابع ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - علت تألیفمؤلف در مقدمه کتاب [۱]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲، قم ۱۳۶۹ش.
نوشته است که پس از نگارش کتاب عین‌الحیوة (در ۱۰۷۳)، شماری از مؤمنان از وی خواستند که رساله‌ای مختصر در محاسن آداب، برگرفته از احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام، به زبان فارسی بنویسد که مورد استفاده عامه مردم باشد و وی در اجابت درخواست آنان کتاب حلیةالمتقین را نوشت.
۲ - محتوای کتاباین کتاب دارای چهارده باب و هر باب شامل دوازده فصل است و در پایان کتاب خاتمه‌ای در بیان بعضی آداب متفرقه آمده است. ۳ - ابواب چهارده کتاب مذکورابواب چهارده گانه کتاب عبارت‌اند از: آداب لباس پوشیدن، [۲]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۳ـ۱۴، قم ۱۳۶۹ش.
آداب زیور پوشیدن و سرمه‌کشیدن و در آیینه نظر کردن و خضاب ، [۳]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۴ـ۲۹، قم ۱۳۶۹ش.
آداب خوردن و آشامیدن، [۴]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹ـ۶۵، قم ۱۳۶۹ش.
بیان فضیلت تزویج و آداب معاشرت با زنان و تربیت فرزندان، [۵]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۶۵ـ۹۷، قم ۱۳۶۹ش.
آداب مسواک کردن و شانه کردن و ناخن و شارب گرفتن و سر تراشیدن، [۶]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۹۷ـ۱۰۷، قم ۱۳۶۹ش.
آداب بوی خوش استعمال کردن و گل بوییدن و روغن مالیدن، [۷]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۰۷ـ۱۱۵، قم ۱۳۶۹ش.
آداب حمام و متعلقات آن، [۸]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۲۶، قم ۱۳۶۹ش.
آداب خواب رفتن و بیدار شدن، [۹]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۲۶ـ ۱۴۶، قم ۱۳۶۹ش.
آداب حجامت و تنقیه و خواص برخی داروها و معالجه برخی امراض، [۱۰]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۴۶ـ۱۹۲، قم ۱۳۶۹ش.
آداب معاشرت با مردم و حقوق آنان، [۱۱]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۹۲ـ۲۳۶، قم ۱۳۶۹ش.
آداب مجالس از جمله سلام و مصافحه و معانقه ، [۱۲]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۵۸، قم ۱۳۶۹ش.
آداب داخل شدن به خانه و بیرون رفتن، [۱۳]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۵۸ـ۲۷۵، قم ۱۳۶۹ش.
آداب پیاده رفتن و سوار شدن و بازار رفتن و تجارت و زراعت نمودن و نگهداری چهارپایان [۱۴]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص ۲۷۵ـ ۲۹۷، قم ۱۳۶۹ش.
، آداب سفر ، [۱۵]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹۷ـ۳۲۲، قم ۱۳۶۹ش.
و خاتمه. [۱۶]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۳۲۲ـ۳۳۳، قم ۱۳۶۹ش.
۴ - موضوعات بحث شدهبیشتر ابواب کتاب ناظر به آداب و اخلاق فردی است، اما ابوابی نیز، نظیر باب دهم و باب یازدهم، به آداب و اخلاق اجتماعی و تعامل انسان ها با یکدیگر می‌پردازد. باب نهم، که به انوع داروها ومعالجات متداول بین مردم اختصاص یافته است، از جهت تاریخ اجتماعی و تاریخ طب اهمیت خاص دارد. اگرچه کتاب در مقام بیان آداب و سنن است، اما در موارد بسیاری از احکام فقهی و حلال و حرام اعمال نیز سخن گفته است. [۱۷]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۵ـ۶، قم ۱۳۶۹ش.
[۱۸]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۶، قم ۱۳۶۹ش.
[۱۹]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹ـ۳۱، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۰]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۷۰، قم ۱۳۶۹ش.
۵ - تکیه اصلی کتابتکیه اصلی کتاب بر احادیث پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و امامان در موضوعات مرتبط با ابواب کتاب است. مجلسی در هنگام نقل حدیث ، سلسله سند آن را ذکر نکرده، اما در موارد بسیاری، با ذکر عبارت «در روایت معتبر آمده است» یا «به سند صحیح منقول است» پیش از نقل روایت ، نظر و اعتماد خود را به آن روایت بیان نموده است. [۲۱]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۸، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۲]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۱، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۳]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۴۲، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۴]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۰۷، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۵]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۶۸، قم ۱۳۶۹ش.
بنای مؤلف در این کتاب ذکر منابع و مصادر خود در نقل حدیث نبوده، اما گاه در هنگام ذکر روایت به منبع آن نیز اشاره کرده است.
۶ - خصوصیاتیکی از خصوصیات این کتاب این است که در بیان اعمال و آداب ، دعا های مربوط به هر عمل نیز ذکر شده است. [۲۶]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۲، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۷]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۶۵ـ۱۶۶، قم ۱۳۶۹ش.
[۲۸]
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۲، قم ۱۳۶۹ش.
۷ - تاریخ تألیفآقابزرگ طهرانی، [۲۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۸۳.
براساس یکی از نسخه‌های خطی حلیةالمتقین، نوشته که تألیف آن در ۲۶ ذیحجه ۱۰۸۲ به پایان رسیده، اما براساس تعدادی از نسخه‌های کتاب [۳۰]
عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۱۷۱، تهران ۱۳۴۸ش.
[۳۱]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملّی، ج۵، ص۹۳، تهران ۱۳۴۳ـ۱۳۵۸ش.
تاریخ پایان تألیف آن ۵ رجب ۱۰۷۹ است.
۸ - علت استقبال زیاد از آثار علامه مجلسیتا پیش از مجلسی، علمای دین بیش‌تر به زبان عربی و برای اهل علم ، کتاب می‌نوشتند، اما وی کتابهای بسیاری به فارسی و درخور فهم همه نوشت که حلیةالمتقین از جمله آنهاست. [۳۲]
محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، ج۳، ص۳۰۳ـ۳۰۴، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش.
[۳۳]
شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، ج۱، ص۱۶۲ـ۱۶۳، تهران ۱۳۷۳ش.
چون کتابهای مجلسی به نثر ساده و روان است، با اقبال گسترده مردم مواجه شده است.نسخه‌های خطی فراوان کتاب و نیز چاپ‌های بسیار آن گواه این مدعاست. [۳۴]
محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، ج۳، ص۳۰۳ـ۳۰۴، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش.
[۳۵]
شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، ج۱، ص۱۶۲ـ۱۶۳، تهران ۱۳۷۳ش.
[۳۶]
محمود مهدوی‌دامغانی، «نگاهی به پاره‌یی از آثار فارسی علامه مجلسی»، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۵۱، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش ۱۰ (بهار ۱۳۵۳).
این کتاب همواره مورد توجه و استفاده علما و عامه مردم بوده است.
۹ - استفاده از کتاب مذکور به عنوان منبعنوری در مستدرک‌الوسائل [۳۷]
حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط‌المسائل، ج ۵، ص۱۱۰، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
از آن بهره برده است.
نورجهان تهرانی نیز بخشی از کتاب نجاة‌المسلمات خود را به آداب اسلامی‌ای که زنان باید رعایت کنند اختصاص داده که بر گرفته از حلیةالمتقین است. [۳۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۶۲.
۱۰ - ترجمه‌ها و تلخیص‌های کتاب مذکوراز حلیةالمتقین ترجمه‌ها و تلخیص‌های بسیاری صورت گرفته است. محمدباقر فشارکی اصفهانی (متوفی ۱۳۱۵) آن را تلخیص و تبویب و تنظیم، و با عنوان آداب‌الشریعه عرضه کرده است. [۳۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱.
شیخ‌عباس قمی هم حلیةالمتقین را خلاصه کرده و آن را مختصرالابواب فی‌السنن و الآداب نامیده است. [۴۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۷۶.
[۴۱]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۲۳۸.
علی عبدالحسین شبستری حلیةالمتقین را به عربی برگردانده است. [۴۲]
تراثنا، سال ۱، ش ۳، ص ۲۱۷، (شتاء ۱۴۰۶).
خلیل رزق‌عاملی نیز آن را به عربی ترجمه کرده و با تحقیق جدید، در ۱۳۷۳ش/ ۱۹۹۴ به چاپ رسانده است. [۴۳]
تراثنا، سال ۱۴، ش ۱ و ۲، ص۴۵۷ـ۴۵۸، (محرّم ـ جمادی‌الآخره ۱۴۱۹).
سیدمقبول احمد دهلوی در ۱۳۳۸ حلیةالمتقین را به اردو ترجمه کرده و آن را تهذیب اسلام (تهذیب مؤمنین) نامیده است. [۴۴]
سفیر اخترراهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۹۶، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ش.
[۴۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۰۸.
۱۱ - سال چاپبراساس فهرست خانبابا مشار، [۴۶]
خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
حلیةالمتقین نخستین‌بار در ۱۲۴۸ در چاپخانه زین‌العابدین تبریزی در تهران چاپ سربی شده است.
پس از آن نیز این کتاب بارها به چاپ رسیده است. [۴۷]
خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
۱۲ - چاپ چند کتاب همراه حلیة المتقیندر بسیاری از چاپ‌ها، همراه با حلیةالمتقین دو کتاب دیگر نیز چاپ شده است: یکی مجمع المعارف و مخزن‌العوارف، نوشته محمدشفیع بن محمدصالح، به فارسی، درباره عقبات و مواقف قیامت [۴۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۴۵.
[۴۹]
خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
دیگری مکالمات حُسنیّه، در امامت ، که به شیخ ابوالفتوح رازی منسوب است و ابراهیم بن ولی‌اللّه استرآبادی آن را ترجمه کرده است. [۵۰]
ابوالفتوح رازی، کتاب مکالمات حسنیّه، ج۱، ص۱، ترجمه ابراهیم استرآبادی، در محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش.
[۵۱]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۹۷.
[۵۲]
خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
۱۳ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی،الذریعه. (۲) ابوالفتوح رازی، کتاب مکالمات حسنیّه، ترجمه ابراهیم استرآبادی، در محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش. (۳) سفیر اخترراهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ش. (۴) عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملّی، تهران ۱۳۴۳ـ۱۳۵۸ش. (۵) محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش. (۶) تراثنا، سال ۱، ش ۳ (شتاء ۱۴۰۶). (۷)تراثنا، سال ۱۴، ش ۱ و ۲ (محرّم ـ جمادی‌الآخره ۱۴۱۹). (۸) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۱۰، بخش ۳، تهران ۱۳۴۸ش. (۹) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش. (۱۰) شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران ۱۳۷۳ش. (۱۱) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. (۱۲) محمود مهدوی‌دامغانی، «نگاهی به پاره‌یی از آثار فارسی علامه مجلسی»، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش ۱۰ (بهار ۱۳۵۳). (۱۳) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط‌المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸ ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حلیةالمتقین»، شماره۶۴۸۳. رده‌های این صفحه : آثار علامه مجلسی | آداب اسلامی | اخلاق اسلامی | کتابهای اخلاقی (فارسی) | کتابهای اخلاقی شیعه قرن11(قمری) | کتب اخلاقی
|