حسابرسی اعضای انسان (قرآن)در قیامت اعضای انسان هم مورد محاسبه واقع می شود؛ مثلا گوش از شنیده ها، چشم از دیده ها و دل از نیات مواخذه مى گردد. ۱ - محاسبه اعضای بدن در قیامتگوش، چشم و دل انسان، مورد حسابرسی خداوند: •«ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفؤاد کل اولـئک کان عنه مسـولا:و از چیزى كه بدان علم ندارى (در مرحله اعتقاد و گفتار و عمل) پیروى مكن، زیرا گوش و چشم و دل، هر یك مورد سؤال قرار خواهند گرفت (از انسان درباره كارهاى آنها و از آنها درباره كارهاى خودشان مى پرسند).»در قیامت گوش از شنیده ها، چشم از دیده ها ودل از خاطرات محاسبه مى شود. ذكر چشم و گوش و دل در آیه، از باب نمونه است، زیرا در قیامت علاوه بر خود انسان، از دست و پا و اعضاى دیگر هم سؤال مى شود و آنها به سخن آمده، اعتراف مى كنند. ۱.۱ - پیروى از علمدر این آیه خداوند متعال نخست سخن از لزوم تحقیق در همه چیز به میان آورده، مى فرماید:" از آنچه به آن علم ندارى پیروى مكن" (وَ لا تَقْفُ ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ).نه در عمل شخصى خود از غیر علم پیروى كن، و نه به هنگام قضاوت در باره دیگران، نه شهادت به غیر علم بده، و نه به غیر علم اعتقاد پیدا كن.و به این ترتیب، نهی از پیروى از غیر علم معنى وسیعى دارد كه مسائلى اعتقادى و گفتار و شهادت و قضاوت و عمل را شامل مى شود، و اینكه بعضى از مفسران آن را به بخشى از این امور محدود كرده اند دلیل روشنى ندارد، زیرا لا تقف از ماده قفو (به وزن عفو) به معنى دنباله روى از چیزى است، و مى‌دانیم دنباله روى از غیر علم، مفهوم وسیعى دارد كه همه آنچه را گفتیم شامل مى شود.روى این زمینه الگوى شناخت در همه چیز، علم و یقین است، و غیر آن خواه ظن و گمان باشد یا حدس و تخمین یا شک و احتمال هیچ كدام قابل اعتماد نیست.آنها كه بر اساس این امور اعتقادى پیدا مى كنند، یا به قضاوت و داورى مى نشینند، یا شهادت مى دهند، و یا حتى در عمل شخصى خود طبق آن رفتار مى كنند بر خلاف این دستور صریح اسلامى گام برداشته اند. و به تعبیر دیگر نه شایعات مى تواند مقیاس قضاوت و شهادت و عمل گردد و نه قرائن ظنى و نه اخبار غیر قطعى كه از منابع غیر موثق بما مى رسد.و در پایان آیه دلیل این نهى را چنین بیان مى كند كه:" گوش و چشم و دل همگى مسئولند" و در برابر كارهایى كه انجام داده اند از آنها سؤال مى شود (إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا).این مسئولیت ها به خاطر آن است كه سخنانى را كه انسان بدون علم و یقین مى گوید یا به این طریق است كه از افراد غیر موثق شنیده، و یا مى گوید دیده ام در حالى كه ندیده، و یا در تفكر خود دچار قضاوت هاى بى ماخذ و بى پایه اى شده كه با واقعیت منطبق نبوده است، به همین دلیل از چشم و گوش و فكر و عقل او سؤال مى شود كه آیا واقعا شما به این مسائل ایمان داشتید كه شهادت دادید، یا قضاوت كردید، یا به آن معتقد شدید و عمل خود را بر آن منطبق نمودید؟! گر چه بعضى از مفسران گفته اند كه منظور از سؤال كردن از این اعضاء سؤال از صاحبان آنها است، ولى با توجه به اینكه قرآن در آیات دیگر (مانند آیه ۲۱ سوره فصلت «و قالوا لجلودهم لم شهدتم علینا قالوا انطقنا الله الذی انطق کل شی ء و هو خلقکم اول مرة و الیه ترجعون» ) تصریح مى كند كه روز قیامت، اعضاء پیكر انسان و حتى پوست تنش به سخن در مى آیند و حقایق را بازگو مى كنند، هیچ دلیلى ندارد كه ما ظاهر آیه را رها سازیم و نگوئیم از خود این اعضاء سؤال مى شود.اما اینكه چرا از میان حواس انسان تنها اشاره به چشم و گوش شده است، دلیل اش روشن است، زیرا معلومات حسى انسان غالبا از این دو طریق حاصل مى شود و بقیه تحت الشعاع آنها هستند. ۱.۲ - راه مبارزه با پندارگرایىتنها سؤالى كه در اینجا باقى می ماند این است كه ما چگونه مى توانیم خود و جامعه را از این عادت زشت و نكبت بار و عواقب دردناك آن رهایى بخشیم.پاسخ این سؤال نیاز به بحث طولانى دارد ولى به عنوان یك دستور العمل فشرده باید به نكات زیر توجه كرد: الف- باید عواقب دردناك این عمل را از طرق مختلف پى در پى به مردم گوشزد كرد و از آنها خواست كه در آثار شوم پیروى از غیر علم بیندیشند. ب- باید طرز تفکر و جهان بینی اسلامی را در انسان ها زنده كرد تا بدانند خداوند در همه حال مراقب آنها است، او سمیع و بصیر است و حتى از افكار ما آگاه است یعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْینِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ :" هر سخنى مى گوئیم ثبت و ضبط مى شود و هر گامى برمى داریم در حساب ما نوشته مى شود، و مسئول تمام اعمال و قضاوت ها و اعتقادات خود هستیم. ج- باید سطح رشد فكرى را بالا برد چرا كه پیروى از غیر علم غالبا كار عوام ساده لوح و افراد ناآگاه است كه با شنیدن یك شایعه بى اساس فورا به آن مى چسبند و داورى مى كنند، و الگوى كار خود را از آن مى گیرند. ۲ - پانویس
۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۰، ص۵۳۴، برگرفته از مقاله «حسابرسی اعضای انسان». |