حزب پیکارحزب پیکار، از احزاب ملی‌گرا با تمایلات سوسیالیستی در دهه ۱۳۲۰ش بوده است. ۱ - موسس حزب پیکارمؤسس حزب خسرو اقبال، برادر کوچک‌تر منوچهر اقبال (وزیر، نخست‌وزیر و رئیس شرکت ملی نفت در دوره پهلوی دوم)، بود که با گروهی از دوستانش، که دانشجوی حقوق بودند، حزب را در ۱۳۲۱ش تأسیس کرد. [۱]
جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، ج۱، ص۴۵.
مرامنامه حزب بر سه محور پایه‌ریزی شد: حفظ استقلال و عظمت ایران، تأمین آسایش ملت، و طرف‌داری از جوانان و تقویت آنان. [۲]
حزب پیکار، «مرامنامه حزب پیکار»، ج۱، ص۱.
کمیته مرکزی حزب، که در ۳ فروردین ۱۳۲۲ تشکیل شد، متشکل از خسرو اقبال و جلال شادمان با گرایش راست، و حسن مهری و محمود تفضلی و جهانگیر تفضلی و رضا آذرخشی با تمایلات چپ بود [۳]
نبرد، ش ۵۱، ۳ فروردین ۱۳۲۲، ص ۱.
[۴]
۶۴، جهانگیر تفضلی، ج۱، ص۴۶.
در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۲۱ روزنامه بهار، نخستین ترجمان (ارگان) حزب، با صاحب امتیازی احمدبهار و مدیریت اقبال منتشر شد. اقبال همچنین امتیاز سه روزنامه نبرد، ایران ما و داریا را (به ترتیب به نام خود، جهانگیر تفضلی و حسن ارسنجانی) گرفت که از اول مرداد ۱۳۲۱ نبرد، به جای بهار، ناشر افکار حزب گردید. [۵]
نبرد، ش ۱، ۱ مرداد ۱۳۲۱، ص ۱.
[۶]
۱۷۲ـ۱۷۳، جهانگیر تفضلی، ج۱، ص۴۶ـ۴۷.
۲ - تمایلات سوسیالیستی حزبحزب تمایلاتِ قویِ سوسیالیستی داشت و از همین رو تحدید مالکیت و تعدیل ثروت از همان آغاز در مباحث روزنامه بهار جای گرفت [۷]
جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، ج۱، ص۱۸۳.
[۸]
نبرد، ش ۱۲، ۱۸ مرداد ۱۳۲۱، ص۱.
پس از توقیف نبرد در ۱۳۲۲ش، ایران ما به عنوان ترجمان حزب، با مدیریت جهانگیر تفضلی، در خرداد ۱۳۲۲ منتشر شد. در شهریور همان سال، انگلیسیها اقبال و تفضلی و دیگر رجال سیاسی و روزنامه‌نگارانی را که مظنون به همکاری با آلمان یا تمایلات ضدانگلیسی بودند، بازداشت کردند [۹]
جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، ج۱، ص۴۹.
حزب پیکار یکی از مخالفان حزب توده ایران و حزب عدالت (به رهبری علی دشتی) بود و نشریاتِ حزب پیکار و توده با هم درگیریهای قلمی شدیدی داشتند [۱۰]
جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، ج۱، ص۱، به کوشش یعقوب توکلی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۱۱]
نبرد، ش ۳۸؛ ۲آبان ۱۳۲۱، ص ۱.
در ۱۳۲۲ش، هنگام ورود سیدضیاءالدین طباطبائی (اولین نخست‌وزیر پس از کودتای ۱۲۹۹ش) به ایران، طرف‌داران سیدضیاء درصدد برآمدند از حزب پیکار، به عنوان پایگاه تبلیغاتی برای وی، بهره جویند. اعضای حزب نیز معتقد بودند که از طریق همکاری با سیدضیاء می‌توانند حکومت را در دست بگیرند؛ بنابراین، به دوستان سیدضیاء پیشنهاد کردند که وارد حزب پیکار شوند و مقدمات ورود سیدضیاء را، به نام رهبر حزب، فراهم سازند، ولی دو دستگی میان اعضای حزب مانع از تحقق این امر شد. [۱۲]
حسن ارسنجانی، «سیدضیاء چه می‌گوید»، ج۱، ص۱، پرورش، ش ۷۵، ۹ اسفند ۱۳۲۳.
سیدضیاء پس از تشکیل حزب اراده ملی و به خدمت گرفتن تعداد زیادی روزنامه، در جرگه مخالفان حزب پیکار قرار گرفت.۳ - ائتلاف با احزاب دیگرحزب پیکار در ۱۳۲۳ش با سه حزب استقلال، میهن‌پرستان و آزادی‌خواهان ائتلاف کرد و مجموعآ در ۳۰ خرداد ۱۳۲۳ حزب میهن را تأسیس کردند. هدف از تشکیل آن، مقابله با احزاب وابسته به خارج بود؛ از این‌رو، میان حزب میهن با احزاب دیگر، چون حزب توده و حزب عدالت، برخوردهای سیاسی پیش آمد [۱۳]
اسناد احزاب سیاسی ایران: ۱۳۲۰ـ۱۳۳۰ش، به کوشش بهروز طیرانی، ج۲، ص۳۰۲.
[۱۴]
جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، ج۱، ص۱۷۱.
[۱۵]
کریم سنجابی، امیدها و ناامیدی‌ها: خاطرات سیاسی دکتر کریم سنجابی، ج۱، ص۶۹ـ۷۱.
وی اسمی از حزب آزادی‌خواهان نبرده و به جز سه حزب مذکور، گروه خود را که بدون نام بوده، جزو مؤتلفان شمرده است. آن ائتلاف دیری نپایید و حزب پیکار، بر اثر اختلاف، در مرداد ۱۳۲۴ از حزب میهن جدا شد و تشکیلات خود را از نو سازماندهی نمود و این‌بار به حزب توده گرایش یافت [۱۶]
شهربانی کشور، ج ۱، ص ۳۵.
[۱۷]
اسناد احزاب سیاسی ایران: ۱۳۲۰ـ۱۳۳۰ش، به کوشش بهروز طیرانی، ج۱، ص۳۳۶ـ۳۳۷.
ولی عملا پس از جدایی از حزب میهن، در شرف انحلال قرار گرفت، چنان‌که صد نفر باقی‌مانده نیز از تفضلی و اقبال جدا شدند و این دو به سوی قوام متمایل گشتند. اقبال در حزب دموکرات ایران شروع به فعالیت نمود و تفضلی نیز به اروپا رفت و بدین ترتیب حزب پیکار منحل شد. [۱۸]
اسناد احزاب سیاسی ایران: ۱۳۲۰ـ۱۳۳۰ش، به کوشش بهروز طیرانی، ج۱، ص۳۳۰.
۴ - فهرست منابع(۱) حسن ارسنجانی، «سیدضیاء چه می‌گوید»، پرورش، ش ۷۵، ۹ اسفند ۱۳۲۳. (۲) اسناد احزاب سیاسی ایران: ۱۳۲۰ـ۱۳۳۰ش، به کوشش بهروز طیرانی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۶ش. (۳) جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، به کوشش یعقوب توکلی، تهران ۱۳۷۶ش. (۴) همو، «رهبران توده»، ایران ما، ش ۲۲، ۱۹ تیر ۱۳۲۲. (۵) حزب پیکار، «مرامنامه حزب پیکار»، نبرد، ش ۱۳، ۲۰ مرداد ۱۳۲۱. (۶) کریم سنجابی، امیدها و ناامیدی‌ها: خاطرات سیاسی دکتر کریم سنجابی، لندن ۱۳۶۸ش. (۷) شهربانی کشور، گزارشهای محرمانه شهربانی، به کوشش مجید تفرشی و محمود طاهراحمدی، تهران ۱۳۷۱ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حزب پیکار»، شماره۶۰۷۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|