عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقیحافظ عراقی، ابوالفضل زین‌الدین عبدالرحیم بن حسین، محدّث و فقیه شافعی قرن هشتم بود. ۱ - تولد حافظ عراقیپدر او، حسین بن عبد الرحمان، در کودکی به همراه برخی خویشاوندان خود از روستای رازیان در اربیل عراق به قاهره مهاجرت کرد و در محله منشیه مهرانی سکنا گزید و بعدها در حلقه مریدان تقی الدین جعفر قنادی شافعی، شیخ خانقاه درسلان محله منشیه، درآمد. [۱]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۱، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
و با دختری که سخاوی [۲]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع،ج ۴، ص ۱۷۱، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
او را بسیار ستوده است ازدواج کرد. حافظ عراقی ثمره این پیوند بود. [۳]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۰، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۴]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۱، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
وی در ۱۱ جمادی‌الاولی ۷۲۵ به دنیا آمد. [۵]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۱، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
۲ - اساتید حافظ عراقیحافظ عراقی در هشت سالگی حافظ قرآن شد. [۶]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۱، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۷]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۱، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
و نزد عالمان مشهور عصر خود، چون ناصرالدین محمد بن سمعون و برهان‌الدین ابراهیم بن لاجین رشیدی، به تحصیل علم پرداخت. [۸]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۹]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۵ـ۲۴۷، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
۳ - تلاش عراقی برای تحصیل علم و کتابت آثارشوی به اشاره قاضی عزالدین ابن جماعه و به دلیل حافظه قوی‌اش، به فراگیری دانش حدیث پرداخت و نخست نزد شهاب‌الدین احمد بن ابی‌الفرج مشهور به ابن بابا [۱۰]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۲، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۱۱]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۷، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
و سپس نزد دیگر محدّثان مشهور عصر خود به سماع حدیث و فراگیری دانش‌های حدیثی پرداخت [۱۲]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۱۳]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۷ـ۲۴۸، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۱۴]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۲، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
و برای سماع و کتابت بسیاری از آثار حدیثی، به شهرهای حجاز، شام، فلسطین و بغداد سفر نمود. [۱۵]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۴، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۱۶]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۶، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۱۷]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۲ـ۱۷۳، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
استادان وی در قرائت، نحو، فقه و حدیث بسیارند، از جمله ابوسعید خلیل بن کیکلدی مشهور به علائی و تقی‌الدین سُبْکی. [۱۸]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۵، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۱۹]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۲ـ۱۷۳، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
۴ - فعالیت‌های علمی حافظ عراقیحافظ عراقی در دانش‌های گوناگون عصر خود تبحر داشته، اما به‌سبب دانش گسترده‌اش در علم حدیث، در این حوزه شهرت یافته است. [۲۰]
ابن جزری، غایةالنهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۳۸۲، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).
[۲۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، ج۴، ص۱۷۳، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
[۲۲]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، ج۴، ص۱۷۵، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
وی در مکان‌های گوناگونی به تدریس پرداخت، از جمله در دارالحدیث کاملیه که ناصرالدین محمد بن عادل ایوبی در ۶۲۲ بنا نهاد، و در دارالحدیث فاضلیه که شهرتش به واسطه بنای آن به دست عبدالرحیم بن علی بیسانی، مشهور به قاضی فاضل، است. [۲۳]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۶، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۲۴]
ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۸، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۲۵]
محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۴، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
او شاگردان و محدّثان زبده‌ای پروراند، [۲۶]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۵ـ۳۶، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۲۷]
ابن تغری بردی، ج۱، ص۱۵۰ـ ۱۵۱، المنهل‌الصافی، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۲۸]
ابن تغری بردی، ج۱، ص۱۷۳، المنهل‌الصافی، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۲۹]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۲، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۰]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۴۱۶، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۱]
ابن تغری بردی، ج۲، ص۱۸، المنهل‌الصافی، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۲]
ابن تغری بردی، ج۲، ص۱۰۱، المنهل‌الصافی، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۳]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۲، ص۱۴۷، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۴]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۸، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
[۳۵]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۶ـ۱۷۷، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
از جمله تقی‌الدین مَقریزی، حافظ شهاب‌الدین ابن حجر عسقلانی [۳۶]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الجواهر و الدرر فی ترجمة شیخ‌الاسلام ابن حجر،ج ۱، ص ۲۶۸ـ۲۷۳، چاپ ابراهیم باجس عبدالمجید، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
[۳۷]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۵، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
نورالدین هیثمی که بعدها داماد او شد [۳۸]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۹، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۳۹]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۸، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
و فرزند خودش ولی‌الدین احمدبن عبدالرحیم، که علاوه بر شرح و تکمیل بعضی کتاب‌های پدر، کتابی درباره زندگی و احوال پدرش به نام تحفةالوارد بترجمة الولد نگاشته است. [۴۰]
ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۵، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
نسخه‌ای از این کتاب در اختیار ابن فهد و سخاوی بوده، زیرا که سخاوی برخی مطالب راجع به شرح‌حال حافظ عراقی را به نقل از ولی‌الدین آورده [۴۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۱، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
و در یک مورد به در اختیار داشتن شرح‌حال حافظ عراقی نوشته فرزندش تصریح کرده است. [۴۲]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۳، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
مطالب ابن فهد نیز روایتی بسیار نزدیک به گزارش‌های سخاوی است که دلالت بر در اختیار بودن نسخه‌ای از شرح‌حال حافظ عراقی به قلم فرزندش، در دست ابن فهد دارد.
۵ - وفات حافظ عراقیحافظ عراقی بارها به مکه و مدینه سفر کرد [۴۳]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۸، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
و از ۷۸۸ منصب قضا و امامت جماعت مدینه را برعهده گرفت، اما سه سال بعد آن‌جا را ترک کرد و به قاهره، که در آن ایام تحت حاکمیت برقوق بود، بازگشت. [۴۴]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۷، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۴۵]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۴، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
[۴۶]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۵، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
وی در هشتم شعبان ۸۰۶ در قاهره درگذشت [۴۷]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۴، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۴۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۷، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
[۴۹]
ابن جزری، غایةالنهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۳۸۲: دوم شعبان، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا).
و در قبرستان تربه، محلی در باب برقیه شهر قاهره، به خاک سپرده شد. [۵۰]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۸، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
بر جنازه او شهاب‌الدین ذهبی نماز گزارد. [۵۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۷، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
ابن تغری بردی [۵۲]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۵۰، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
قصیده ابن حجر عسقلانی را در رثای حافظ عراقی، و سخاوی [۵۳]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۷، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
برخی اشعار در رثای او را نقل کرده‌اند. ابن تغری بردی [۵۴]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۷، ص۲۴۸ـ۲۵۰، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
نمونه‌ای از اشعار حافظ عراقی را ذکر کرده و، به نقل از یکی از شاگردانش، خصوصیات ظاهری او را وصف کرده است. [۵۵]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۸، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
حافظ عراقی آثار بسیاری، به‌ویژه در علم حدیث، برجا نهاد [۵۶]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۶ـ۳۷، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۵۷]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۳، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۵۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۳، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
کما این‌که کتابخانه مهمی در اختیار داشته و کتاب‌های فراوانی گردآورده بوده است. [۵۹]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۶، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
۶ - آثار حافظ عراقیمشهورترین اثر او التبصره و التذکره است که معمولا با نام ألفیه عراقی شناخته می‌شود و شروح متعددی نیز بر آن نگاشته‌اند [۶۰]
حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۵۶ـ۱۵۷،.
[۶۱]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة، ج ۱، ص ۵۹ـ۶۰،بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵
[۶۲]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة، ج ۱، ص۷۴،بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵
این کتاب منظومه‌ای هزار بیتی در علوم حدیث است که عراقی آن را براساس کتاب مشهور مقدمه، اثر ابن صلاح شهرزوری (متوفی ۶۴۳)، فراهم آورده است. سرودن ألفیه در جمادی‌الآخره ۷۶۸ پایان یافت [۶۳]
حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۵۶.
[۶۴]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة،ج ۱، ص ۳۸، ۴۳۸، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵
عراقی خود نیز بر ألفیه دو شرح نوشت: یکی شرحی مبسوط اما ناتمام [۶۵]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۰، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
و دیگری شرحی متوسط با عنوان فتح المغیث بشرح الفیة (مصطلح) الحدیث، که تألیف آن در رمضان ۷۷۱ پایان یافت و از همان آغاز متن درسی شد. [۶۶]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۰، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
حافظ عراقی شرحی نیز با نام التقیید و الإیضاح لما اُطلِقَ و اُغْلِقَ من مقدمة ابن الصلاح یا نُکَت ابن الصلاح [۶۷]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۶، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۶۸]
عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۵۷۱، چاپ علی‌محمد عمر، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
بر مقدمه ابن صلاح نگاشت. این کتاب بارها به چاپ رسیده است [۶۹]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة، ج ۱، ص ۴۴، ۵۸، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
حافظ عراقی در تخریج احادیث احیاء علوم‌الدین غزالی نیز دو کتاب نوشت: [۷۰]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۴، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۷۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۴، ص۱۷۳، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
نخست کتابی مبسوط در چهار مجلد با عنوان اخبار الاحیاء بأخبار الاحیاء، تألیف در ۷۵۱، [۷۲]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۲۹، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
دوم المغنی عن حمل الاسفار فی الاسفار فی تخریج ما فی‌الاحیاء من الاخبار، که خلاصه‌ای از کتاب نخست است و در همان روزگار حافظ عراقی شهرت فراوانی یافت. [۷۳]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۰، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
۷ - امالی حافظ عراقیحافظ عراقی به املای حدیث توجه فراوانی داشت. وی از ۷۹۵ تا پایان عمر مجالس امالی پرشماری برپا کرد [۷۴]
ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۴، ص۳۷، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۷۵]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۳، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
که حاصل آن‌ها فراهم آمدن چند کتاب بود، از جمله: أربعون عشاریه که نخستین امالی وی دانسته شده است [۷۶]
ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، ج۱، ص۲۳۲، در محمدبن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا).
[۷۷]
محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة، ج ۱، ص ۶۶۷، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
المستخرج علی المستدرک للحاکم، که به امالی الحافظ العراقی نیز شهرت دارد و ابوعبدالرحمان محمد عبدالمنعم بن رشاد آن را منتشر کرده است (قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰). تحسین ابراهیم دوسیکی در کتاب الحافظ زین‌الدین العراقی و أثره فی علم الحدیث (ریاض ۱۳۶۱/۱۹۹۲) بررسی همه جانبه‌ای درباره زندگی و اهمیت وی در گسترش و تحول دانش حدیث نگاشته است.
ولی‌الدین، فرزند حافظ عراقی، در سوم ذیحجه ۷۶۲ به دنیا آمد. پدرش توجه فراوانی به او داشت و او نیز همچون پدر نزد بزرگان عصر خود به فراگیری علوم دینی پرداخت. [۷۸]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۲ـ۳۳۳، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
شهرت وی در فقه است. وی به مقام قاضی القضاتی بعد از درگذشت جلال‌الدین عبد الرحمان بن عمر بلقینی در ۸۲۴ دست یافت و مدتی طولانی بر این منصب بود تا آن‌که خود از آن کناره گرفت اما بار دیگر، به سبب خوش سیرتی و تبحر علمی‌اش، بر این منصب گمارده شد. [۷۹]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۴ـ۳۳۵، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
ابن تغری بردی که از معاصران وی بوده، ضمن ستودن او، خصوصیات ظاهری او را وصف کرده و فهرستی نیز از تألیفاتش آورده است. [۸۰]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۱، ص۳۳۴ـ۳۳۵، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، (قاهره)، ج ۱، ۲، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۸۴، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، ۱۹۹۴. (۲) ابن جزری، غایةالنهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره (بی‌تا). (۳) ابن فهد، لَحْظ الاَلحاظ بذیل طبقات الحفّاظ، در محمد بن علی حسینی، ذیل تذکرةالحفّاظ للذهبی، (بیروت) : داراحیاء التراث‌العربی، (بی‌تا). (۴) ابن قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰. (۵) حاجی خلیفه. (۶) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الجواهر و الدرر فی ترجمة شیخ‌الاسلام ابن حجر، چاپ ابراهیم باجس عبدالمجید، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹. (۷) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا). (۸) عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات الحفّاظ، چاپ علی‌محمد عمر، (قاهره) ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۹) محیی‌الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی، و محمدخیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حافظ عراقی»، شماره۵۷۱۸. |