جنید سلطانینگارگر ایرانی که در‌اواخر قرن‌هشتم و اوایل قرن نهم می زیست. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. ۱ - بنیان‌گذار مکتب جلایریقدیمترین نوشته‌ای که نام وی در آن آمده مقدمه دوست محمد هروی بر مرقع بهرام میرزاست که او را شاگرد شمس‌الدین نقاش ، نگارگر برجسته قرن‌هشتم، معرفی‌می‌کند. [۱]
دوست‌محمد هروی، دیباچه دوست محمد گواشانی‌هروی، ج۱، ص۲۶۹.
گفته شده که وی اهل شیراز بوده و به دلیل مسافرت به بغداد در عهد جلایریان، به بغدادی مشهور شده است. [۲]
محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج۱، ص۱۳۷.
او یکی از نقاشان رسمی دربار سلطان احمد جلایر در بغداد بود و بدین‌سبب در حاشیه برخی آثارش «جنید سلطانی» رقم می‌زد و به سبب نوآوری در نقاشی آن دوره او را یکی از بنیان‌گذاران مکتب جلایری برشمرده‌اند [۳]
عیسی بهنام، مشهورترین نسخه‌های خطی مصوّر ایران در موزه‌های جهان، ج۱، ص۲۳.
[۴]
زکی محمد حسن، ص۸۷.
۲ - مهم‌ترین اثربرخی جنید را نخستین نقاش ایرانی، می‌دانند که نام خود را در زیر برخی از آثارش رقم زده است. [۵]
عیسی بهنام، مشهورترین نسخه‌های خطی مصوّر ایران در موزه‌های جهان، ج۱، ص۲۳.
[۶]
آن‌ـ ماری کورکیان و ژان‌پیرسیکر، باغهای خیال، ج۱، ص۲۴.
مهم‌ترین اثر جنید، که از شاهکارهای نقاشی‌ایرانی پیش از عهد تیموری محسوب‌می‌شود، تصویرگری نسخه‌ای از دیوان خواجوی کرمانی، به خط میرعلی تبریزی است که در ۷۹۹ در بغداد انجام گرفته و اکنون در موزه بریتانیا (ش۱۸۱۱۳) نگهداری می‌شود و تصاویر اندک آن از شاهکارهای نقاشی ایرانی پیش از عهد تیموری است. [۷]
آن‌ـ ماری کورکیان و ژان‌پیرسیکر، باغهای خیال، ج۱، ص۲۲.
این نسخه نُه نگاره دارد که دو نگاره آن دارای امضای جنید است [۸]
مردیت‌ـ اوئنز، ص۱۳؛ تیتلی، ص۱۱۷.
۳ - توازن در تلفیق خط و نقاشیجنید، در این مجموعه، از رنگهای نزدیک به هم استفاده کرده‌که چنین‌شیوه‌ای تا این اندازه در کار نگارگران پیش از او بی‌سابقه است. [۹]
آن‌ـ ماری کورکیان و ژان‌پیرسیکر، باغهای خیال، ج۱، ص۲۲.
به نظر کونل [۱۰]
کونل، ص۱۸۴۱.
جنید اولین کسی است که در تلفیق خط و نقاشی توازن ایجاد کرده است به گونه‌ای که کاکل درختان تا حواشی متن کشیده شده و بعضی تصویرها در اطراف دوبیت شعر به شیوه ماهرانه‌ای‌نقاشی‌شده‌است. تصویر دقیق پارچه‌ها و قالیهای آن دوره، که نمونه‌ای‌از آن‌ها باقی نمانده، بر ارزش این نسخه افزوده است. [۱۱]
لورنس بینیون، جیمز ور استیوارت ویلکینسون، ج۱، ص۱۴۳، و بازیل گری، سیر تاریخ نقاشی ایرانی.
همچنین کریم‌زاده تبریزی ، [۱۲]
محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج۱، ص۱۳۷.
با استناد به نگاره مجلس با شکوه عروسی همای‌و همایون، جنید را در تذهیب ، ترسیم نقوش هندسی و نگارش خط رقاع و کوفی نیز چیره دست دانسته‌است. [۱۳]
سیمز و همکاران، ص۲۰۲ـ۲۰۳.
۴ - تصویرهای دیوان سلطان‌احمد جلایردر دیگر آثار رقم‌دار جنید تصویرهای دیوان سلطان احمد جلایر در هشت صفحه پایانی نسخه‌ای به تاریخ ۸۰۸ است که در گالری فریر واشنگتن نگهداری‌می‌شود. [۱۴]
محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج۱، ص۱۳۷.
این تصاویر به شیوه قلم‌گیری (ترسیم خط دور اشکال) نزدیک به شیوه تشعیر رایج در دوره صفویه ترسیم شده‌است که در آن رنگهای طلایی و آبی بر دیگر رنگها غلبه دارد. دراین نگاره‌ها صحنه‌هایی از زندگی روستایی تصویر شده که شبیه آن تقریباً در هیچ یک از نگارگریهای قبل دیده نشده و تأثیر شیوه نقاشی چینی در خطوط و زوایای اشکال، مخصوصاً پرندگان و حیوانات، قابل‌تشخیص است. نگاره‌های‌این‌مجموعه، بر خلاف دیگر کتابها، به جای متن در حاشیه قرار گرفته‌اند. [۱۵]
شیرین بیانی، تاریخ‌آل‌جلایر، ج۱، ص۳۳۸.
[۱۶]
محمد خزائی، کیمیای نقش.
این نگاره‌ها مرتبه جنید را در طراحی آشکار می‌سازند، به گونه‌ای که برخی، بر این‌پایه، او را بزرگ‌ترین‌طراح دوران‌خویش‌دانسته‌اند. [۱۷]
آن‌ـ ماری کورکیان و ژان‌پیرسیکر، باغهای خیال، ج۱، ص۲۴.
۵ - مکتب ثانی بغدادکریمزاده تبریزی [۱۸]
محمدعلی کریم‌زاده تبریزی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج۱، ص۱۳۷.
جنید بغدادی را در کنار عبدالحی، از بنیان‌گذاران‌اصلی مکتب نقاشی موسوم به « مکتب ثانی بغداد » دانسته است. آثار جنید حاکی از ارتقای سطح آثار آن دوره است [۱۹]
کنبی، ص۴۴.
برخی هنرشناسان، اصل و منشأ این شیوه را نگارگریهای جنید دانسته‌اند که ویژگیهای مکتب تیموری، از جمله طبیعت‌گرایی [۲۰]
۱۲۹، کریستین پرایس، ج۱، ص۱۲۷، تاریخ هنر اسلامی.
[۲۱]
اکبر تجویدی، نقاشی ایرانی از کهن‌ترین روزگار تا دوران صفویان، ج۱، ص۱۰۷.
و نمادپردازی [۲۲]
کنبی، ص۴۴.
در آن‌پیداست [۲۳]
کونل، ص۱۸۴۱.
[۲۴]
موریس اسون دیماند، راهنمای صنایع اسلامی، ج۱، ص۵۳ ـ۵۴.
با این همه، اشرودر [۲۵]
اریک‌اشرودر، «سرآمدان نقاشی ایران: احمدموسی و شمس‌الدین، ج۱، ص۱۵.
بر این باور است که این ویژگیها، در آثار متقدم‌تر نیز قابل تشخیص است.۶ - فهرست منابع(۱) اریك‌اشرودر، « سرآمدان نقاشی ایران: احمدموسی و شمس‌الدین»، در دوازده‌رخ: یادنگاری دوازده نقاش نادره كار ایران، ترجمه و تدوین‌یعقوب‌آژند، تهران: مولی، ۱۳۷۷ ش. (۲) عیسی بهنام، «مشهورترین نسخه‌های خطی مصوّر ایران در موزه‌های جهان»، هنر و مردم، دوره جدید، ش۴۹ (آبان۱۳۴۵). (۳) شیرین بیانی، تاریخ‌آل‌جلایر، تهران۱۳۴۵ ش. (۴) لورنس بینیون، جیمز ور استیوارت ویلكینسون، و بازیل گری، سیر تاریخ نقاشی ایرانی، ترجمه محمد ایرانمنش، تهران۱۳۶۷ش. (۵) كریستین پرایس، تاریخ هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران۱۳۴۷ ش. (۶) اكبر تجویدی، نقاشی ایرانی از كهن‌ترین روزگار تا دوران صفویان، تهران ۱۳۵۲ش. (۷) محمد خزائی، كیمیای نقش: مجموعه آثار طراحی اساتید بزرگ نقاشی ایران و بررسی مكاتب نقاشی از مغول تا آخر صفوی، تهران۱۳۶۸ ش. (۸) دوست‌محمد هروی، دیباچه دوست محمد گواشانی‌هروی، در نجیب‌مایل‌هروی، كتاب‌آرایی در تمدن‌اسلامی، مشهد ۱۳۷۲ ش. (۹) موریس اسون دیماند، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش. (۱۰) زكی محمدحسن، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمه محمدابراهیم‌اقلیدی، تهران۱۳۷۷ ش. (۱۱) محمدعلی كریم‌زاده تبریزی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی‌از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، لندن۱۳۶۳ـ ۱۳۷۰ ش. (۱۲) آن‌ـ ماری كوركیان و ژان‌پیرسیكر، باغهای خیال: هفت قرن مینیاتور ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران۱۳۷۷ ش. (۱۳) Sheila R. Canby, Persian painting , London ۱۹۹۷; (۱۴) Ernst Kuhnel, "History of miniature painting and drawing", in Arthur Upham Pope, Asurvey of Persian art , vol.۵, Tehran ۱۹۷۷; (۱۵) G. M. Meredith-Owens, Persian illustrated manuscripts] , London] ۱۹۷۳; (۱۶) Alexandre Papadopoulo, Islam and Muslim art , translated from the French by Robert Erich Wolf, London ۱۹۸۰; (۱۷) Eleanor Sims, Boris I. Marshak, and Ernst J. Grube, Peerless images: Persian painting and its sources , New Haven ۲۰۰۲; (۱۸) Norah M. Titley, Miniatures from Persian manuscripts: a catalogue and subject index of paintings from Persia, India and Turkey in the British Library and the British Museum , London ۱۹۷۷. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جنید سلطانی»، شماره ۵۱۲۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|