جلسات پیامبرمجالس پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی بود. در مجالس پیامبر همه اهل پیوند و صفا و ارتباط بر محور تقوا بودند. ۱ - الگوبودن پیامبرپیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از سوی خداوند به عنوان الگو برای بشر معرفی شده: «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند».) و شایسته است همه مردم ـ به‌ویژه مسلمانان ـ در گفتار و رفتار خود از این الگوی نیکو پی‌روی کنند که این امر موجب سعادت دنیا و آخرت انسان‌ها می‌شود؛ ازاین‌رو لازم است الگوی رفتاری آن حضرت مورد توجه و به عنوان معیار در زندگی فردی و اجتماعی قرار گیرد. ۲ - ویژگی‌های جلسات پیامبرکسانی که با مردم معاشرت دارند، نحوۀ رفتارشان در جلسات، می‌تواند جذب‌کننده یا دفع کننده باشد. جلسات پیامبر رحمت، سرشار از اخلاق پسندیده و والایی بود که آن حضرت با گفتار و کردار حیات‌بخش خود، در افراد به وجود آورده بود. برای الگوگیری از رفتار پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، به نمونه‌هایی از اخلاق و سیرۀ رفتاری و عملی آن حضرت در این زمینه اشاره می‌شود: ۲.۱ - یاد خداعبودیت و بندگی، ایجاب می‌کند که عبد، هرگز از ذکر خدا و یاد مولایش در هیچ حالی غافل نشود. چه ذکرِ زبانی، چه یاد قلبی و چه انجام اعمال نیکو و دوری از گناه و اعمال ناپسند که گویای توجّه انسان به خداوند است. امام حسین (علیه‌السلام) می‌فرماید: از پدرم دربارۀ چگونگی و حالت جلسه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پرسیدم، فرمود: «جز با یاد خدا برنمی‌خاست و نمی‌نشست». [۲]
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۲۷، نشر علامه، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
این‌گونه حالات در نشست و برخاست و یاد خدای متعال، در هم‌نشینان و معاشران نیز تأثیر گذاشته و آنان را هم به یاد خدا می‌اندازد. ۲.۲ - بی‌تکلفی در نشستنرسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در مجالس، بسیار راحت و بدون تشریفات و قید و بند بود و امتیازی در این زمینه برای خود قرار نمی‌داد. از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده است: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) هرگاه وارد مجلسی می‌شد، در نزدیک‌ترین جا به محل ورود خود می‌نشست». [۴]
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۶۶۲، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
هم‌چنین آن حضرت فرمود: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) همچون بندگان بر زمین می‌نشست و می‌دانست که بنده است»؛ یعنی نمایش نمی‌داد و تظاهر نمی‌کرد؛ بلکه خصلتش چنین بود.چگونگی نشستن در حضور دیگران، فرهنگ و تربیت و شخصیت انسان را نشان می‌دهد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بیش از همه ادب اجتماعی را رعایت می‌کرد. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هرگز دیده نشد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پای خود را در حضور دیگران، دراز کند». ۲.۳ - حفظ حریمهاگاهی بیان کاستی‌ها و زشتی‌ها و عیوب دیگران نُقل مجالس است و در انتقاد، حریم‌ها حفظ نمی‌شود. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مجلس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، مجلس بردباری، شرم و حیا، صدق و امانت بود، سروصدا و فریاد در آن مجلس شنیده نمی‌شد، حرمت افراد مورد هتک قرار نمی‌گرفت و در پی لغزش دیگران و عیب‌جویی از آنان نبودند. همه اهل پیوند و صفا و ارتباط بر محور تقوا بودند، بزرگان و سال‌خوردگان مورد تکریم و احترام قرار می‌گرفتند، به خردسالان، شفقت و مهربانی می‌شد و افراد نیازمند و مراجعانی را که کار داشتند، مورد توجه قرار می‌گرفتند و پناهگاه و مأمنی برای غریبان بودند». [۷]
شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۸۲-۸۳، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
۲.۴ - بهره‌وری دیگران از جلساتمحضر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) همواره پربار بود، هم از جهت شناخت معارف دینی و هم الهام‌گیری از اخلاق و سلوک اجتماعی و گرایش و عنایت به عبادات و تکالیف. آنان که خدمتش شرف‌یاب می‌شدند، بی‌بهره و دست خالی برنمی‌گشتند، یا فهم دینی آنان افزوده می‌شد، یا در درجات معنوی رشد می‌کردند، و حتی بهره مادی هم می‌بردند. امام علی (علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید: «مردم برای دریافت اطلاعات و اخباری که لازم بود به دیگران برسانند، خدمت وی شرف‌یاب می‌شدند (یا اخبار جاری را برای آن حضرت می‌آوردند) و از مجلس خارج نمی‌شدند، مگر شیرین‌کام و هدایت‌یافته، با به دست آوردن اطلاعات علمی و هنگامی که از حضورش مرخص می‌شدند، هر یک رهبری برای دنیا بودند». [۹]
طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۸۲، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
پس هم بهره‌مندی مادی و هم تغذیه روحی و معنوی می‌شدند.و ویژگی‌های اخلاقی دیگر که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در جلسات خویش با مردم به آن اهتمام داشت و به رعایت این حقوق اجتماعی سفارش می‌فرمود؛ چنان‌که می‌فرمود: «حق مجالس را ادا کنید. پرسیدند: حق مجالس چیست؟ فرمود: چشم‌هایتان را از ناروا بپوشانید، پاسخ سلام را بدهید، نابینا را راه‌نمایی کنید، امر به معروف و نهی از منکر نمایید». ۳ - پانویس۴ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جلسات پیامبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۷. |