جبیندو طرف پیشانی، بالاى شقیقه را جَبین می گویند و عنوان یاد شده به مناسبت در باب طهارت و صلات به کار رفته است. ۱ - تعریف جبین در روایاتدر روایات، جبین به معناى پیشانى به کار رفته است . ۲ - تعریف لغویان از جبینبرخى لغویان نیز تصریح کرده‌اند که به طور مَجاز و به علاقه مجاورت، جبین بر پیشانى هم اطلاق مى‌شود. [۳]
تاج العروس/ واژه «جبن».
۳ - جبین در تیممبنابر قول منسوب به مشهور، در تیمم علاوه بر پیشانى مسح دو جبین واجب است. [۵]
مستمسک العروة،ج۴،ص۴۰۶ .
به بیان امام خمینی در تحریرالوسیله «کیفیت تیمّم - در حال اختیار - آن است که کف دو دست را با هم یکباره بر زمین بزند، سپس پیشانی و هر دو جبین را با هر دو کف دست هم‌زمان مسح نماید؛ به‌طوری که از رستنگاه مو تا طرف بالای بینی و تا ابروها را در بر بگیرد، و احتیاط (واجب) آن است که ابروها را هم مسح نماید، سپس تمام پشت دست راست را، از مچ تا نوک انگشتان با کف دست چپ مسح نماید و سپس تمام پشت دست چپ را با کف دست راست، مسح کند. و لابه‌لای انگشت‌ها جزء پشت دست محسوب نمی‌شود.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۳، کتاب الطهارة، القول فی کیفبة التیمم، مسالة۱.
و «در مسح صورت، مسح همه پیشانی و دو طرف آن (دو جبین) با تمام دو کف دست به طور متعارف - به اینکه قسمت راست آن با دست راست و قسمت چپ آن با دست چپ مسح شود - کفایت می‌کند.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۳، کتاب الطهارة، القول فی کیفبة التیمم، مسالة۱.
۴ - جبین در سجدهدر هر رکعت دو سجده واجب است. و این دو سجده (در هر رکعت) با هم رکن می‌باشند. لازم است برای سجده، خم شده و طوری پیشانی را (بر زمین) بگذارد که مسمّای سجده تحقق یابد و همین (خم شدن و نهادن پیشانی بر زمین) میزان رکن و معیار زیاد کردن عمدی و سهوی است. در سجده چیزهای دیگری لازم است که در رکن بودنش دخالتی ندارند. از جمله چیزهایی که در سجده لازم است و در رکن بودن آن دخالتی ندارند «سجده کردن روی شش عضو (است که علاوه بر پیشانی باید روی زمین گذاشته شود)، دو کف دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پا. و «واجب نیست همه پیشانی به زمین برسد، بلکه مسمّای سجده کردن با پیشانی کفایت می‌کند. و این مسمّی به مقدار سرانگشت تحقّق پیدا می‌کند.» و «منظور از پیشانی در اینجا، از نظر درازا (درازای صورت) از رستنگاه موی سر تا قسمت بالای بینی و ابروها و از نظر پهنا، مابین دو جبین است.» در صورت عدم امکان سجده با پیشانى، بنابر مشهور با یکى از دو جبین و در صورت عدم امکان آن، با چانه سجده مى‌کند. بر این قول ادعاى اجماع شده است. در سجده با جبین، بنابر مشهور، تفاوتى بین جبین راست و چپ نیست. برخى، تقدیم جبین راست را بر چپ واجب دانسته‌اند. امام خمینی درباره فرض عدم امکان سجده با پیشانی می‌فرماید: «کسی که به پیشانی او علّتی مانند دمل باشد، چنانچه همه پیشانی را نگرفته و گذاشتن جای سالم آن بر زمین - ولو به اینکه قسمتی از زمین، کمی گود شود تا دمل در آن قرار گیرد - ممکن باشد، واجب است جای سالم را بر زمین بگذارد. و اگر دمل همه پیشانی را گرفته و یا آنکه گذاشتن جای سالم پیشانی روی زمین ممکن نباشد، باید بر یکی از دو جبین سجده نماید و بهتر آن است که جبین راست را بر چپ مقدّم دارد و اگر این هم امکان نداشت، باید بر روی چانه سجده کند و اگر آن هم ممکن نبود، بنابر احتیاط (واجب) باید صورت سجده را به وجود آورد به‌این‌ترتیب که قسمتی از صورتش یا جلوی سرش را بر زمین نهد و درصورتی‌که این هم امکان ندارد، احتیاط (واجب) آن است که آنچه را که به شکل سجده نزدیک‌تر است به وجود آورد.» ۵ - جبین در سجده شکربنابر قول برخى فقها، بر خاک نهادن دو طرف پیشانى در سجده شکر مستحب است . ۶ - پانویس۷ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۵۰. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |