زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

ثویبه




ثویبه دایه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. وی چند روز با شیر فرزندش مسروح به ایشان شیر داده است.


۱ - اصل و نسب


ثویبه، کنیز ابولهب بن عبدالمطلب بود.
[۱] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
[۲] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
[۳] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۹۴۰.    
[۴] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
از اصل و نسب و همسرش گزارشی در دست نیست. هنگامی که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم زاده شد، سه
[۵] الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
یا هفت
[۶] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۱، ص۹.    
روز از مادرش حضرت آمنه شیر نوشید و سپس ثویبه نخستین کسی بود که چند روز ایشان را با شیر فرزندش مسروح شیر داد.
[۷] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
[۸] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
[۹] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
بر پایه سخن مشهور، مدت شیر خوردن ایشان از ثویبه چند روز بیشتر نبوده است.
[۱۰] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
[۱۱] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
در گزارشی نیز این مدت چهار ماه یاد شده است.
[۱۲] تاریخ الخمیس، حسن الدیاربکری، ج۱، ص۲۲۲.    


۲ - برادران رضاعی پیامبر


آورده‌اند که ثویبه پیش از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به حمزه
[۱۳] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
[۱۴] صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
[۱۵] صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۷.
[۱۶] اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۵.    
عموی ایشان شیر داده بود. از این رو، هنگامی که دختر حمزه را برای تزویج به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیشنهاد کردند، ایشان او را بر خود حلال ندانست.
[۱۷] قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۲۹.
[۱۸] قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۳۰.
ثویبه پس از او نیز به ابو سلمة بن عبدالاسد بن هلال مخزومی، پسر عمه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از بره دختر عبدالمطلب
[۱۹] تاریخ الاسلام، الذهبی، ج۲، ص۱۲۷.    
و عبدالله بن جحش، پسر عمه پیامبر
[۲۰] الروض الانف، السهیلی، ج۲، ص۱۶۴.    
و جعفر بن ابی طالب
[۲۱] تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۹.
شیر داده بود. بدین دلیل، این چهار تن برادران رضاعی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به شمار آمده‌اند که جز جعفر، سه تن از آن‌ها در غزوه احد حضور داشتند و حمزه و عبدالله به شهادت رسیدند.
[۲۲] الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۱۰.    
[۲۳] انساب الاشراف، البلاذری، ج۴، ص۲۸۹.    


۳ - اختلاف در آزاد بودن ثویبه


منابع در این زمینه که ثویبه در حال آزادی یا بردگی، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را شیر داده و نیز در اصل این ماجرا تفاوت دیدگاه دارند. عروة بن زبیر، آزادی ثویبه را پیش از شیردهی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دانسته است. برخی آزادی او را به دلیل بشارت ولادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ابولهب دانسته‌اند.
[۲۴] صحیح البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
[۲۵] المصنف، الصنعانی، ج۷، ص۴۷۷.    
[۲۶] البدایة و النهایه، ابن اثیر، ج۲، ص۲۷۳.    
در برابر، گزارشی از تلاش خدیجه برای آزادی ثویبه حکایت دارد که به نتیجه نرسیده است.
[۲۷] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
[۲۸] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
[۲۹] الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    
ابن حجر نیز آزادی او را پیش از هجرت دانسته است.
[۳۰] فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۹، ص۱۲۴.


۴ - احترام پیامبر به ثویبه


ثویبه همواره مورد احترام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و خدیجه بود. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تا هنگامی که در مکه بود، ثویبه را یاری می‌کرد.
[۳۱] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
[۳۲] الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    
پس از هجرت نیز برای او هدیه و صله، مانند لباس می‌فرستاد.
[۳۳] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
[۳۴] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
[۳۵] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    


۵ - اسلام ثویبه


در اسلام آوردن ثویبه اختلاف است. شماری از منابع شیعی بر اسلام وی تصریح دارند
[۳۶] اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۵.    
[۳۷] بحار الانوار، مجلسی، ج۱۵، ص۲۸۱.    
[۳۸] بحار الانوار، مجلسی، ج۱۵، ص۳۳۷.    
؛ اما بر پایه گزارش شماری از صحابه نگاران، تنها ابن منده به اسلام ثویبه باور داشت.
[۳۹] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۶، ص۴۶.    
[۴۰] الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    


۶ - وفات


ثویبه به سال هفتم ق. پس از فتح خیبر درگذشت.
[۴۱] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
[۴۲] تاریخ الاسلام، الذهبی، ج۲، ص۴۴۵.    
[۴۳] اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۶.    
آن گاه که گزارش درگذشت او به مدینه رسید، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از وضعیت مسروح، پسر ثویبه، و دیگر خویشان او پرسید و به ایشان گفته شد که کسی از آنان باقی نمانده است.
[۴۴] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
[۴۵] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
[۴۶] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    


۷ - ادله عدم شیردهی ثویبه به پیامبر


جعفر مرتضی عاملی، شیر دادن ثویبه به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را نپذیرفته و برای آن ادله‌ای برشمرده است. از دیدگاه وی، روایات در مدت شیر دادن ثویبه، تناقض دارند و از چند روز (سه، هفت و نه روز) تا چهار ماه را یاد کرده‌اند. نیز گزارش‌ها درباره زمان آزادی ثوبیه اختلاف دارند. همچنین در تعیین نخستین کسی که به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شیر داده، روایات دارای تناقض هستند. نیز پذیرش این مطلب که حمزه و مسروح که به لحاظ سنی از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بزرگ‌تر بودند، در شمار برادران رضاعی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قرار گیرند، دشوار است.
[۴۷] الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
[۴۸] الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۷۰.


۸ - فهرست منابع


(۱) الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۲) اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.
(۳) الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۴) اعلام الوری: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، قم، آل البیت:.
(۵) امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.) به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
(۶) انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۷) بحار الانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۱ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
(۸) البدایة و النهایه: این کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
(۹) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق.
(۱۰) تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. ۹۶۶ق.) ، دارصادر، بیروت.
(۱۱) تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۱۲) الروض الانف: السهیلی (م. ۵۸۱ق.) ، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۱۰ق.
(۱۳) الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق.
(۱۴) صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
(۱۵) الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۶) فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، بیروت، دار المعرفه.
(۱۷) قاموس الرجال: محمد تقی شوشتری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
(۱۸) مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر.
(۱۹) المصنف: عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق.) ، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.

۹ - پانویس

 
۱. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
۲. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
۳. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۹۴۰.    
۴. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
۵. ↑ الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
۶. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۱، ص۹.    
۷. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
۸. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
۹. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
۱۰. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
۱۱. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
۱۲. ↑ تاریخ الخمیس، حسن الدیاربکری، ج۱، ص۲۲۲.    
۱۳. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۴.    
۱۴. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
۱۵. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۷.
۱۶. ↑ اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۵.    
۱۷. ↑ قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۲۹.
۱۸. ↑ قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۳۰.
۱۹. ↑ تاریخ الاسلام، الذهبی، ج۲، ص۱۲۷.    
۲۰. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۲، ص۱۶۴.    
۲۱. ↑ تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۹.
۲۲. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۱۰.    
۲۳. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۴، ص۲۸۹.    
۲۴. ↑ صحیح البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
۲۵. ↑ المصنف، الصنعانی، ج۷، ص۴۷۷.    
۲۶. ↑ البدایة و النهایه، ابن اثیر، ج۲، ص۲۷۳.    
۲۷. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
۲۸. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
۲۹. ↑ الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    
۳۰. ↑ فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۹، ص۱۲۴.
۳۱. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۸۷.    
۳۲. ↑ الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    
۳۳. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
۳۴. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
۳۵. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
۳۶. ↑ اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۵.    
۳۷. ↑ بحار الانوار، مجلسی، ج۱۵، ص۲۸۱.    
۳۸. ↑ بحار الانوار، مجلسی، ج۱۵، ص۳۳۷.    
۳۹. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۶، ص۴۶.    
۴۰. ↑ الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۶۰.    
۴۱. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
۴۲. ↑ تاریخ الاسلام، الذهبی، ج۲، ص۴۴۵.    
۴۳. ↑ اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۴۶.    
۴۴. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۹۶.    
۴۵. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۸.    
۴۶. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۱، ص۲۱.    
۴۷. ↑ الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
۴۸. ↑ الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۷۰.


۱۰ - منبع


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ثویبه».    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.