تینووتین وو، معلم دینی و فرمانده مسلمان چینی زبان، اهل ناحیه ین ـ چا ـ تینگ در ایالت کانسو در شمال غربی چین می‌باشد. ۱ - زندگینامهوی مرید ما مینگ ـ هسین، مشهور به ابراهیم وقایة الله (۱۱۳۰ـ۱۱۹۵/ ۱۷۱۸ـ۱۷۸۱)، بنیانگذار شاخه جَهریه از طریقه نقشبندیه در چین، بود. تین وو، امامت مسجدی محلی در ناحیه هسیائو ـ شان را به عهده داشت. ۲ - ولادتمنابع رسمی، تاریخ ولادت او را ضبط نکرده‌اند. ۳ - وفاتوی در قیام مسلمانان در ۱۱۹۸/ ۱۷۸۴، کشته شد. ۴ - فعالیت های ما مینگهنگامی که ما مینگ ـ هسین از تین ـ فانگ ( عربستان ) بازگشت، تعالیم جدیدی مطرح کرد و به منظور نشر تعالیمش در ایالات شمال غربی، مریدان بسیاری (تین وو نیز جزو آنان بود) تربیت نمود. این کار به منظور اصلاح هوا ـ سو من ـ هوانگ بود که به که ـ دی ـ مو لائو ـ چیائو (در عربی: قدیم) معروف و شاخه‌ای از طریقه نقشبندیه به نام خَفیّه بود. بنیانگذار این طریقه ما لای ـ چیه بود که نام اسلامی‌اش عبدالحلیم (۱۰۹۲ـ ۱۱۷۹، ۱۱۸۰/ ۱۶۸۱ـ۱۷۶۶) بود. ۵ - اهداف ما مینگاصلاحات ما مینگ هسین برای تهذیب سنن و شعائر دینی بود. ۶ - وجه تسمیه طریقه جهریهچون پیروان ما مینگ ـ هسین ذکر را با صدای بلند ادا می‌کردند، گروه او، برای تمایز از طریقه خفیّه هوا ـ سو من ـ هوانگ، چه ـ هو ـ لین ـ یه یا جهریه نامیده شده‌اند. ۷ - علت درگیری‌های دو گروه خفیه و جهریهاصلاحات بنیادین ما مینگ ـ هسین تعداد بسیاری از قوم فقیر سالار را، که پیرو هوا ـ سومن ـ هوانگ در اطراف ناحیه هسون ـ هوا بودند، جذب او کرد و این کار خشم خفیّه را بر انگیخت. درگیری این دو گروه در ۱۱۸۳/ ۱۷۶۹ آغاز شد و سرانجام در ۱۱۹۴/۱۷۸۰ جنگ مسلحانه در گرفت. ۸ - عوامل شکست جهریهدر جریان این نزاع‌ها حاکمان پادشاهی محلی منچو، که پیروانِ جهریه را بدعتگذار می‌دانستند، از طریقه خفیّه طرفداری کردند. در ۱۱۹۵/ ۱۷۸۱ خفیّه‌ها با حمایت لشکریان منچو، گروه جهریه را شکست دادند. ۹ - عوامل گسترش فرقه جهریهرهبران جهریه به همراه پیرشان، ما مینگ ـ هسین، اعدام شدند و پس از آن حکومت منچو پیروان جهریه را قتل عام کرد و خانواده‌های گروه جدایی گرای جهریه به سرزمینهای دوردست و لم یزرع ترکستان شرقی (ایالت هوی ـ چیانگ، امروزه ایالت هسین ـ چیانگ (= سین کیانگ))، یونان و سرحدات تبت ، تبعید شدند و از این طریق، طریقه جهریه انتشار وسیع‌تری یافت و تبعیدشدگان جهری بعداً در قیام‌های مسلمانان در این نواحی، شرکت کردند. ۱۰ - آغاز رهبری تین ووپس از شکست‌هایی که در نواحی هسون ـ هوا و هو ـ چو نصیب جهریه گردید، تین وو رهبری جهاد جهریه را به عهده گرفت. وی از ۱۱۸۲ـ۱۱۸۳/ ۱۷۶۹، تعالیم ما مینگ ـ هسین را در نواحی ین ـ چا ـ تینگ، وی ـ یوان، چین یوان، کو ـ یوان ـ چو و کوان ـ چوانگ، فعالانه تبلیغ می‌کرد. در رجب ۱۱۹۹/ ۳۰ مه ۱۷۸۴، تین وو به همراه چانگ ون ـ چینگ (برادرزاده ما مینگ ـ هسین) آشکارا دست به قیام مسلحانه زد. طبق گزارشِ رسمیِ دربارِ سلطنتی منچو، قیام تین وو برای خونخواهی ما مینگ ـ هسین و سو سو ـ شیه ـ سان (جانشین بعد از ما مینگ ـ هسین) بود اما در واقع، این قیام تداوم اصلاحات ما مینگ ـ هسین با دعوت به جهاد علیه خفیّه‌های فاسد و منچوهای کافر بود. ۱۱ - درگذشت تین وودیری نپایید که تین وو در نبردی که در رجب ۱۱۹۹/ ۸ ژوئن ۱۷۸۴ روی داد، زخمی و کشته شد. در پی درگذشت تین وو، چانگ ون ـ چینگ وسایر رهبران و پیروان جهریه، شیه ـ فنگ ـ پائو را در منطقه سیائو ـ سان مرکز عملیات‌شان کردند و به جهادشان ادامه دادند. دامنه این قیام به سرعت از شیه ـ فنگ به ایالت کانسو گسترش یافت. ۱۲ - عوامل شکست جهریان در جنگ دومداشتن روحیه قوی جنگجویی جهریان، به آنان کمک کرد تا ارتش منچو را تقریباً در هر نبردی شکست بدهند اما به سبب اغوا شدن برخی از افراد جهری، نیروهای آنان تجزیه شد و شکست‌های چندی را متحمل شدند. عاقبت، ارتش منچو شیه ـ فنگ ـ پائو را تسخیر کرد و دست به قتل عام وحشیانه‌ای زد. ظاهراً بیش از ۰۰۰، ۱۱ مسلمان دگراندیش جان خود را از دست دادند. آن دسته از جهریانی که زنده ماندند، زندانی یا تبعید شدند و زنان و کودکان‌شان را به چینی‌های هان به عنوان برده فروختند و از این طریق در سراسر چین پراکنده شدند. از آن زمان به بعد، حکومت سلطنتی، طریقه جهریه را کاملاً ممنوع اعلام کرد. ۱۳ - احیاء دوباره جهریهبا این‌همه، جنبش جهریه، با این سرکوب، پایان نیافت. بین سالهای ۱۲۷۸ تا ۱۲۹۱/ ۱۸۶۲ـ۱۸۷۴، طبع مبارز آنان شورش بزرگ چین ـ چی ـ پائو (جین جی بو) را به رهبری ما هوا ـ لونگ پدید آورد. ۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تین وو»، شماره۴۱۹۴. |