تیتوس بورکهاتبورکهارت، تیتوس (ابراهیم)، هنرشناس و متفکر مسلمان سویسی ـ آلمانی و از نویسندگان سنت گرا بود. ۱ - شرح حالدر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸ در فلورانس به دنیا آمد. او فرزند کارل بورکهارت، مجسمه ساز سویسی و برادرزاده یاکوب بورکهارت (۱۸۱۸ـ ۱۸۹۷ میلادی)، مورخ هنر ، و از خانواده‌های سرشناس اهل بازل (بال) سویس بود. تیتوس بورکهارت در دوره ابتدایی و متوسطه با فریتهوف شوان (۱۹۰۷ـ ۱۹۹۸میلادی)، متفکر و شرق شناس مسلمان ، همدرس بود و همراه با او به نقاشی و طراحی روی آورد. این آشنایی بعدها به همکاری و همفکری عمیقی تبدیل شد که تا پایان عمر بورکهارت ادامه یافت [۱]
تیتوس بورکهارت، رمزپردازی، ترجمه جلال ستاری، مقدمه ستاری، ص ۸، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۲]
مسعود ترقی جاه، «عمری در جستجوی حقیقت: نگاهی گذرا به زندگی و آثار فریتهوف شوان»، ج۱، ص۲۰، سروش، سال ۱۴، ش ۶۱۹ (مهر ۱۳۷۱).
۲ - علاقه به هنربورکهارت به سبب علاقه ای که به هنر قرون وسطی و قدیم داشت در ۱۳۱۴ ش /۱۹۳۵ به افریقای شمالی سفر کرد و مدتی در شهرهای مغرب سکونت گزید. این سفرها و بخصوص سکونت در فاس او را شیفته هنر و تمدن اسلامی کرد. ۳ - بعد از اسلام آوردنوی پس از اسلام آوردن، نام ابراهیم را برای خود برگزید و با راهنمایی علی بن طیب درقاوی ، شیخ طریقت درقاویه ، به فراگیری زبان عربی ، علوم دینی و عرفان نظری مشغول شد [۳]
بورکهارت، ۱۹۸۷، مقدمه استادرت، ص ۸ ـ۹
[۴]
بورکهارت، ۱۹۹۲، تکملة میشو، ص ۱۶۵.
[۵]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۲۹۵، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
۴ - فعالیتهابورکهارت پس از بازگشت به سویس، همکاری خود را با انتشارات اورس گراف آغاز کرد و زیر نظر او کتاب‌هایی با نام > شهرهای عالم ارواح < دربارة هنر در شهرهای مقدس منتشر شد. برخی از کتاب‌های این مجموعه را خود به تنهایی نوشت. بورکهارت همچنین از 1972تا1977میلادی مشاور یونسکو در مراکش برای حفظ شهر تاریخی و قدیمی فاس بود [۶]
تیتوس بورکهارت، «نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی»، ترجمه غلامرضا اعوانی، در مبانی هنر معنوی: مجموعه مقالات، ص۳۳ـ۳۴، چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران ۱۳۷۲ ش ج.مقدمه نصر.
او در ۱۳۶۳ش /۱۹۸۴ در لوزان سویس درگذشت.۵ - هنر مقدسبورکهارت از افکار و آثار رنه گنون (۱۸۸۶ـ ۱۹۵۱میلادی)، متفکر و شرق شناس فرانسوی، متأثر بود و مانند فریتهوف شوان و آناندا کومارا سوامی (۱۸۷۷ـ۱۹۴۷ میلادی)، متفکر هندی، از جمله سنت گرایان برجسته و منتقدان تمدن جدید محسوب می‌گردد [۷]
تیتوس بورکهارت، هنر مقدس: اصول و روشها، ج۱، ص۸، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۶۹ ش.
وی پژوهش‌های بسیاری در سبک‌های مختلف هنری، بخصوص شیوه‌های گوناگون هنر مقدس، انجام داده است. از نظر او هنر مقدس علاوه بر موضوع آن‌که از یک حقیقت دینی نشئت می‌گیرد، باید شکل و زبان رمز گونه اش نیز نشان دهنده نوع هستی شناسی و نگرش معنوی آن دین باشد، در غیر این صورت هنر مقدس شمرده نمی‌شود. وظیفه سنتها نیز انتقال اصول و قواعدی است که اصالت، شکل و زبان هنر دینی را تضمین می‌کند. [۸]
مقدمة پایا، ص ۷۰، تیتوس بورکهارت، «هنر مقدس در شرق و غرب»، ترجمه علی پایا، فصلنامة هنر، ش ۳ (بهار و تابستان ۱۳۶۲).
[۹]
تیتوس بورکهارت، هنر مقدس: اصول و روشها، ج۱، ص۷ـ ۸، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۶۹ ش.
۶ - نقش هنر اسلامیبه نظر او نقش هنر اسلامی تجلی وحدت الهی در جمال و نظم عالم است، و هنر باید به روح مدد رساند تا از قید کثرت رها شود و به سوی وحدت بیکران بازگردد. بنابراین، نبودن تصاویر در مساجد و همچنین بی میلی و بی عنایتی به شمایل نگاری پیامبران و اولیای خدا به منظور حذف هر حضور متصوّر در برابر حضور نامرئی خداوند است. [۱۰]
تیتوس بورکهارت، ج۱، ص۱۲، ۱۳۱،هنر مقدس: اصول و روشها، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۱]
تیتوس بورکهارت، هنر اسلامی: زبان و بیان، ج۱، ص۴۳، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران ۱۳۶۵ ش.
[۱۲]
تیتوس بورکهارت، «ارزش‌های جاودان در هنر اسلامی»، ج۱، ص۶، ترجمه نصرالله پورجوادی، نشر دانش، سال ۲، ش ۵ (مرداد و شهریور ۱۳۶۱).
به همین دلیل، اشکال هندسی و تصاویر انتزاعی از حیوانات و گیاهان در هنر اسلامی رونق گرفت. برخی از این طرحها اشکال هندسی تودرتو و زنجیرواری هستند که بارزترین مظهر وحدت در کثرت و کثرت در وحدت است و نوع دیگر از این طرحها، اشکال گل و گیاهی هستند که شباهت کامل خود را با طبیعت از دست داده اند، زیرا هنرمند از تقلید کامل آثار خالق پرهیز می‌کند. به نظر بورکهارت، عدم رعایت ابعاد سه گانه یا سایه و روشن در هنر اسلامی معلول همین اندیشه دینی است. [۱۳]
تیتوس بورکهارت، هنر اسلامی: زبان و بیان، ج۱، ص۴۲ـ۴۳، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران ۱۳۶۵ ش.
[۱۴]
تیتوس بورکهارت، هنر مقدس: اصول و روشها، ج۱، ص۱۰، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۶۹ ش.
بخشی از مطالعات و آثار بورکهارت درباره ارتباط جهانشناسی با هنر دینی است. در این آثار او به نقایص علوم جدید و مقایسه آن با جهانشناسی و علوم قدیم می‌پردازد. وی همچنین درباره رموز مقدس کلامی و هنری اقوام گذشته تحقیقات و مقالاتی دارد. [۱۵]
سیامک شمس، «حکایت تازه هنر مقدس»، ج۱، ص۴۰، کلمه، ش ۲ (آذر و دی ۱۳۷۱).
۷ - آشنایی با اندیشه‌های ادیانبورکهارت آشنایی گسترده ای نیز با اندیشه‌های عرفانی در مسیحیت ، آیین هندو ، بودایی ، تائویی و بخصوص اسلام داشت و مجموعه دستاوردهای خود را در این زمینه در کتاب‌ها و مقالات متعددی درج کرده است. [۱۶]
تیتوس بورکهارت، «هنر مقدس در شرق و غرب»، مقدمه پایا، ص ۷۰، ترجمه علی پایا، فصلنامه هنر، ش ۳ (بهار و تابستان ۱۳۶۲).
شهرت بورکهارت علاوه بر تألیف آثاری درباره هنر دینی، به سبب تحقیقات او در تصوف و ترجمه‌هایش از متون صوفیانه است. وی از پیشگامان ترجمه کتاب‌های عرفانی، بخصوص آثار ابن عربی ، به زبان‌های اروپایی است. آثار وی در این باره مکمل آثار و افکار فریتهوف شوان است [۱۷]
تیتوس بورکهارت، «نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی»، ترجمه غلامرضا اعوانی، در مبانی هنر معنوی: مجموعه مقالات، مقدمه نصر، ص۳۳ـ۳۴،چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران ۱۳۷۲ ش ج.
[۱۸]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۲۹۴، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
۸ - آثارمهمترین آثار او عبارت‌اند از: > هنر مقدس در شرق و غرب < (زوریخ 1955) که به فرانسه و انگلیسی ترجمه شده [۱۹]
تیتوس بورکهارت، «نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی»، ترجمه غلامرضا اعوانی، در مبانی هنر معنوی: مجموعه مقالات، مقدمه نصر، ص۳۳ـ۳۴،چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران ۱۳۷۲ ش ج.
[۲۰]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
و و با عنوان هنر مقدس: اصول و روشها نیز به فارسی ترجمه شده است؛ هنر اسلامی: زبان و بیان که اصل آن به انگلیسی به هنگام برگزاری جشنواره جهانی اسلام در لندن (۱۳۵۵ ش/ ۱۹۷۶) منتشر شد [۲۱]
مهدی حسینی، «کتابی معتبر در هنر اسلامی»، ج۱، ص۱۶، نشر دانش، سال ۷، ش ۲ (بهمن ـ اسفند ۱۳۶۵).
> فاس، شهر اسلام < (اُلتن 1960) که در آن، تاریخ، دین، عرفا و اولیا و همچنین هنر اسلامی این شهر را شرح می‌دهد [۲۲]
تیتوس بورکهارت، «روح هنر اسلامی»، مقدمة نصر، ص ۲،ترجمه سید حسین نصر، هنر و مردم، دورة جدید، ش ۵۵ (اردیبهشت ۱۳۴۶).
> فرهنگ مغرب در اسپانیا < (لندن 1972) که در آن از علم، هنر و سنت‌های فرهنگی سخن می‌گوید؛ > کیمیا: علم جهان و علم روح < (التن 1966) که به زبان‌های فرانسه، انگلیسی و ایتالیایی ترجمه شده است [۲۳]
بورکهارت«نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی »،مقدمه نصر، ص۳۳ـ۳۴، ترجمه غلامرضا اعوانی ، در مبانی هنر معنوی : مجموعه مقالات ، چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران ۱۳۷۲ ش ج .
او در این کتاب به جنبه تمثیلی کیمیا و تبدیل فلزات به طلا ، به عنوان رمزی از استحاله جسم به روح می‌پردازد. مجموعه مقالات او درباره جهان شناسی سنتی و علوم قدیم و هنر مقدس [۲۴]
بورکهارت، «چشم انداز جهان شناسانه »، ترجمه مرتضی محمدی ،ص۱۶، سروش ، سال ۱۴، ش ۶۴۲ (اردیبهشت ۱۳۷۲ ب )
از جمله، شرحی بر دعای ابن مَشیشه (متوفی ۶۲۲) صوفی مراکشی و قطب طریقه شاذلیه و همچنین مقاله ای درباره المقصد الاسنی فی شرح الاسماء الله الحسنی اثر غزالی است رمزپردازی (میلان ۱۹۷۹) > حکمت پیامبران < (پاریس 1955) که ترجمه و تفسیر فصوص الحکم ابن عربی و اولین اثر در شناساندن ابن عربی به جهان غرب است [۲۵]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
> انسان کامل < (لیون 1953) که ترجمه فصلی از انسان کامل عبدالکریم گیلانی (جیلی) است [۲۶]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
> کلید معنوی احکام نجوم اسلامی بر اساس نظر ابن عربی < (پاریس 1950) که از جمله تحقیقات خوب درباره علوم قدیم است [۲۷]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
درآمدی بر آیین تصوف (لیون ۱۹۵۵) که به زبان آلمانی ، انگلیسی [۲۸]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
و فارسی ترجمه شده است. او در این کتاب بر وحدت معنوی ادیان و عمومیت اصول تصوف در ادیان مختلف تأکید می‌کند. [۲۹]
سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، ج۱، ص۶۱۷ـ ۶۱۸، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸).
۹ - فهرست منابع(۱) تیتوس بورکهارت، «ارزش‌های جاودان در هنر اسلامی»، ترجمه نصرالله پورجوادی، نشر دانش، سال ۲، ش ۵ (مرداد و شهریور ۱۳۶۱). (۲) تیتوس بورکهارت، «جهان شناسی سنتی و علوم معاصر»، ترجمه مرتضی محمدی، سروش، سال ۱۵، ش ۶۴۷ (خرداد ۱۳۷۲ الف). (۳) تیتوس بورکهارت، «چشم انداز جهان شناسانه»، ترجمه مرتضی محمدی، سروش، سال ۱۴، ش ۶۴۲ (اردیبهشت ۱۳۷۲ ب). (۴) تیتوس بورکهارت، رمزپردازی، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۷۰ ش. (۵) تیتوس بورکهارت، «روح هنر اسلامی»، ترجمه سید حسین نصر، هنر و مردم، دوره جدید، ش ۵۵ (اردیبهشت ۱۳۴۶). (۶) تیتوس بورکهارت، «نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی»، ترجمه غلامرضا اعوانی، در مبانی هنر معنوی: مجموعه مقالات، چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران ۱۳۷۲ ش ج. (۷) تیتوس بورکهارت، هنر اسلامی: زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران ۱۳۶۵ ش. (۸) تیتوس بورکهارت، هنر مقدس: اصول و روشها، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۶۹ ش. (۹) تیتوس بورکهارت، «هنر مقدس در شرق و غرب»، ترجمه علی پایا، فصلنامة هنر، ش ۳ (بهار و تابستان ۱۳۶۲). (۱۰) مسعود ترقی جاه، «عمری در جستجوی حقیقت: نگاهی گذرا به زندگی و آثار فریتهوف شوان»، سروش، سال ۱۴، ش ۶۱۹ (مهر ۱۳۷۱). (۱۱) مهدی حسینی، «کتابی معتبر در هنر اسلامی»، نشر دانش، سال ۷، ش ۲ (بهمن ـ اسفند ۱۳۶۵). (۱۲) سیامک شمس، «حکایت تازه هنر مقدس»، کلمه، ش ۲ (آذر و دی ۱۳۷۱). (۱۳) سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۴ (دی ۱۳۳۸)؛ ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بورکهات»، شماره۲۰۳۹. |