تنوخ در عربستانتَنوُخ، اتحادیه قبایل مختلف عرب پیش از اسلام که سلسله نسب مشترکی را پذیرفته بودند. ۱ - تاریخ اولیه پیمان تنوخعلی رغم پاره‌ای گزارش‌های ناهم‌خوان در خصوص تاریخ اولیه این پیمان در شبه جزیره عربستان، کتیبه‌هایی به زبان‌های سبئی، یونانی، آرامی و سریانی و نیز نوشته‌های بطلمیوس، گزارش مورخان دوره اسلامی در خصوص این پیمان را، با جزئیاتی که تاکنون امکان تحقیق و بررسی آن‌ها فراهم نشده است، تأیید می‌کند. ۲ - تنوخ در دوره مهاجرتتنوخ متعلق به «دوره مهاجرت» در تاریخ شبه جزیره عربستان است؛ دوره‌ای که قبایل عرب، به ویژه از جنوب، به سوی مرکز و از آن‌جا به شمال شبه جزیره عربستان و سرانجام به سوی هلالِ خَصیب مهاجرت کردند. تا جایی که به تنوخ بر می‌گردد، روایات تاریخی گوناگونی از مهاجرت از تِهامه به بحرین در عربستان شرقی وجود دارد، [۱]
طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
[۲]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۰ ـ۸۱.
[۳]
عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۱ـ۲۳، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
اما پذیرش جزئیات این روایات، بدون در اختیار داشتن مآخذ کتیبه‌ای و غیرعربی دشوار است. با وجود این، ورود آنان به بحرین در کتیبه‌ای سَبَئی آمده است. ۳ - تنوخ در بحرینتنوخ در بحرین به یک اتحادیه تبدیل شد که فرهنگ نویسان با تعبیر «مُقامٌ و تنوخٌ»، [۴]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۱.
[۵]
عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
به معنای استقرار یافتن و اقامت کردن به آن اشاره می‌کنند، اشتقاقی که پذیرفتن یا نپذیرفتن آن به یک اندازه دشوار است. نیز گفته‌اند که در بحرین دو قبیله «اَزْد» (تحت فرمان جَذیمه) و «لَخْم»، به آنان پیوستند، دو قبیله مهمی که ظاهراً تنوخیان هنگامی که به هلال خصیب به ویژه نیمه شرقی آن یعنی عراق رسیدند، با آنان متحد شدند، [۶]
طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
[۷]
عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ولی روشن نیست این دو قبیله عضو همیشگی اتحادیه تنوخ شدند یا فقط با آنان ارتباط نزدیکی داشتند.۴ - فهرست منابع(۱) ابن حائک، صفة جزیرة العرب، چاپ محمدبن علی اکوع، بغداد ۱۹۸۹. (۲) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۳) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی. (۴) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۵) بلاذری، فتوح البلدان. (۶) طبری، تاریخ طبری (بیروت)). (۷) مسعودی، مروج الذهب (بیروت). (۸) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنوخ در عربستان»، شماره۳۹۶۶. |