تفسیر قاضی نوراللّه شوشتریتفسیر قاضی نوراللّه شوشتری اثر شهید سید ضیاءالدین قاضی نوراللّه (۹۵۶ - ۱۰۱۹ ق) فرزند سید شریف الدین مرعشی حسینی تـسـتـری مـعـروف به قاضی نوراللّه تستری یا شوشتری و صاحب کتاب مجالس المؤمنین که در هندوستان شـهید و در آکره به خاک سپرده شد (آستانه قاضی نوراللّه شوشتری)، وی از اعاظم متکلمین شیعه و فحول مفسران امامیه، ادیب و شاعر می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالی تفسیرتـفـسیر مورد بحث شامل مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم است در موضوعات عدیده که مفسر این آیات را در مناسبات مختلف و به جهات خاص آن به تفسیر و تاویل پرداخته است و آنها عبارتند از: آیه (وَاِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ) . آیه (فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ اَنْ یَهدِیَهُ) . آیه (یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ) . آیه (وَقَالَ الْمَلِکُ اِنِّی اَرَی سَبْعَ بَقَرَاتٍ) . آیه غار (اِذْ اَخْرَجَهُ الَّذینَ کَفَرُوا ثانِیَ اثْنَیْنِ اِذْ هُما فِی الْغار) . آیـات را مفسر به شیوه کلامی و مطالب حکمی مناسب و روح عرفانی بیان و تفسیر و تاویل نموده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه کاتب ابن سطور در کربلا موجود است. ۱.۱ - تفاسیر دیگر مفسرتـفـسـیـرهای چندی از شهید قاضی نوراللّه شوشتری یاد کرده‌اند که عبارتند از: ۱) الحاشیة علی تفسیر البیضاوی الکبیر، شامل حواشی و تعلیقات بر تفسیر بیضاوی است که تفسیر و تاویل آیات و بـا مـطـالب کلامی و حکمی ممزوج با روح عرفانی ضمن بیان عقاید علمای دیگر چون ابوالفتوح رازی و امام فخر رازی و جاراللّه زمخشری با استشهاد از اشعار عربی و فارسی نگاشته است. نسخه‌هائی از این تفسیر از جمله در کتابخانه مدرسه سپهسالار (شماره ۲۰۹۵) موجود است. ۲) الحاشیة علی تفسیر البیضاوی الصغیر، که به شیوه تفسیر قبلی ولی مختصر از آن است. شیخ آقابزرگ تهرانی و عبداللّه افندی می‌گویند قاضی نوراللّه مانند شیخ بهائی دو حاشیه بر تفسیر بیضاوی دارد. ۳) الحاشیة علی کنزالعرفان، حواشی و تعلیقاتی است بر تفسیر کنزالعرفان. ۴) انـس الوحید فی تفسیر سورة التوحید، در بیان و شرح سوره توحید که به شیوه کلامی نگاشته شده است. ۵) مـونس الوحید فی تفسیر آیة العدل و التوحید، در شرح و بحث راجع به آیه (شَهِدَ اللَّهُ اَنَّهُ لا اِلَهَ اِلا هُوَ وَالْمَلائِکَةُ) که اعتراضات تفتازانی را بر زمخشری رد کرده و می‌گوید: اولواالعلم مـراد هـمـانـا عـلمای عدل و توحید هستند که در شهادت به عدل و توحید پروردگار با ملائکه مشارکت دارند. ۶) تـفـسیر القرآن قاضی نوراللّه تستری، که آیت اللّه مرعشی در مقدمه احقاق الحق می‌گوید: (در چند مجلد که در نوع خود عجیب و بی نظیر است). ۷) التنویر فی آیة التطهیر، در آن آیه تطهیر (اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) مورد شرح و بسط قرار گرفته است. ۸) الـسـحـاب الـمطیر فی تفسیر آیة التطهیر، گفته‌اند که غیر از تفسیر فوق است ولی شاید هم متحد باشد و در آن آیه تطهیر را مورد تفسیر قرار داده و بیان مفسران را که در مورد اهل التطهیر بر سه قول هستند مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. از بیشتر کتاب‌های فوق نسخ خطی در کتابخانه راقم سطور در کربلا موجود است. [۱۲]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۵، ص۳۲۷.
[۱۴]
مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۸۴.
[۱۵]
علامه امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، ص۱۷۱.
[۱۶]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۵۴.
[۱۷]
شوشتری، قاضی نورالله، مقدمه احقاق الحق، ج۱، یب - ریا.
[۱۸]
مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۶۵۵.
[۱۹]
آزاد کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ص۹.
۲ - پانویس
۳ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن یازدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۲۵. |