ترجمه توحید مفضل (مجلسی)توحید مفضل بن عمر ترجمه علامه مجلسی به زبان فارسی است که در سال ۱۰۹۴ ق به دست ایشان ترجمه شده است. مصحح این کتاب آقای باقر بیدهندی می‌باشد و پاورقی‌های آن توسط آیت‌الله محمدتقی شوشتری انجام گرفته است. در این کتاب به بیان شگفتی‌های آفرینش انسان و جهان هستی پرداخته‌اند و از این راه به اثبات آفریدگاری حکیم و دانا پرداخته‌اند. در واقع این کتاب املای امام صادق علیه‌السّلام بر مفضل بن عمر جعفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت می‌باشد. ۱ - ساختار و محتوای کتابتوحید مفضل از دیر باز مورد توجه علما و بزرگان بوده و حتی به زبان‌های دیگر ترجمه شده است. و برای بهره گیری فارسی زبانان علامه محمدباقر مجلسی آن را به فارسی ترجمه و نکات ارزشمندی را تحت عنوان «مترجم گوید» بدان افزوده است. می‌توان ترجمه مرحوم مجلسی را شرحی مختصر و «مزجی» دانست که باز شناختن سخنان شارح و متن، تنها با مقابله با اصل ممکن است. کتاب با مقدمهای از مصحح آقای باقر بیدهندی در باره علوم بی کران ائمه مخصوصا امام صادق علیه‌السّلام که در این کتاب به روشنی نمایان است، و از مقام و بزرگداشت مفضل نزد ائمه صحبت شده است. ۲ - بررسی نظریات امام صادقدر این ترجمه مقدمهای از آیت‌الله شوشتری نقل شده است [۱]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۱۳.
که در آن از اهمیت و جایگاه این کتاب و بالخصوص امام صادق علیه‌السّلام سخن می‌گوید و امام را فردی دانشمند و نابغه معرفی می‌کند. وی مطالب این مقدمه را از کتاب مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق علیه السلام، که بیست و پنج نفر از استادان دانشگاه اروپا و امریکا اصل انگلیسی آن را نوشته‌اند و ذبیح الله منصوری به این اسم آن را ترجمه کرده، نقل می‌کند: اولین کسی که خبر به گردش زمین به دور خود داد [۲]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۲۲.
امام صادق علیه‌السّلام بود، و از قول این کتاب نظریه‌های امام صادق علیه‌السّلام را که جزء اولین نظریات است، می‌آورد که امام صادق علیه‌السّلام اولین کسی است که عقیده به عناصر اربعه را که مدت یک هزار سال غیرقابل تزلزل به نظر می‌رسید، متزلزل کرد آن هم وقت گفتنش این نظریه را هنوز یک نوجوان نشده طفل به شمار می‌آمد؛ ولی نظریه مربوط به هوا را بعد از آن که به سن رشد رسید و به تدریس شروع کرد، بر زبان آورد. پریستلی با آن که اکسیژن را کشف کرد، نتوانست بفهمد که آن را می‌سوزاند. و (لاوازیه) با آن که قسمت‌هایی از خواص اکسیژن را با آزمایش استنباط کرد، نتوانست بفهمد که آن گاز ، سوزاننده آهن است؛ ولی امام صادق علیه‌السّلام هزار سال قبل از او به این موضوع پی برد. [۳]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۲۷.
[۴]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۳۱.
نظریه امام صادق علیه‌السّلام مبنی بر آن که تمام اجزای باد (هوا) برای تنفس ضرورت دارد، از نیمه قرن نوزدهم به بعد، تا امروز تایید شده است. [۵]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۲۸.
یکی از نظریه‌های امام صادق علیه‌السّلام که نبوغ علمی او را به ثبوت می‌رساند، نظریه‌ای است که راجع به انتقال بیماری به وسیله بعضی از نورها، داده است. [۶]
ترجمه توحید مفضل، علامه مجلسی، ج۱، ص۳۲.
امام جعفر صادق علیه‌السّلام فرمودند: (روشنائی هائی هست که اگر از یک بیمار بر یک شخص سالم بتابد ممکن است، آن شخص سالم را بیمار کند. در مباحث علمی مبحثی وجود ندارد که امام صادق علیه‌السّلام راجع به آن اظهار نظر نکرده باشد؛ از آن جمله راجع به نور ستارگان که گفته: در بین ستارگانی که شب می‌بینیم، ستارگانی هستند که آن قدر نورانی می‌باشند که خورشید در قبال آنها تقریبا بی نور است. آیت‌الله شوشتری از آن کتب در این مقدمه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السّلام گفت دنیا منحصر به یکی و دو تا نیست و دنیاهای متعدد وجود دارد. این گفته امروز به طور غیر قابل تردید به ثبوت می‌رسد، هزارها دنیا، چون دنیای خورشیدی ما از بین می‌رود؛ ولی کوآزر باقی می‌ماند. بعد از این دو مقدمه، از علامه مجلسی دیباچه‌ای نقل می‌شود که در آن علت پیدایش کتب و جریانی که بین مفصل و ابن ابی الوجاء درباره وجود خدا افتاد را نقل می‌کند، بعد از این مطالب، متن کتاب توحید مفضل از به زبان علامه مجلسی ترجمه می‌شود. ۳ - پیشینه کتاباز این کتاب چاپ‌های متعدد نشر یافته است. ترجمه علامه مجلسی، غیر از چاپ حاضر چاپ دیگری نیز دارد؛ از آن جمله انتشارات رضوی، چاپ بهرام که با توضیح مختصر بعضی لغات مشکله در پاورقی و با خط آقای عبدالرحمن دلفراقی به چاپ رسیده است. در اینجا به چند شرح و ترجمه اشاره می‌کنیم: ۱- شرح «مولی باقر بن مولی اسماعیل کجوری تهرانی»، ۲- شرح فارسی «مولی فاضل فخر الدین ما وراء النهری» ۳- مرحوم مجلسی- رضوان الله علیه- هنگام روایت این حدیث بلند در « بحار الانوار » بسیاری از کلمات و عبارات آن را شرح کرده‌اند. ۴- آقای «کاظم مظفر» نیز کوشیده‌اند که کتاب را تحقیق کنند و با افزودن مقدمهای مفید و پاورقی‌هایی سودمند تا حدودی در کار خود موفق بوده‌اند ۵- «اسماعیل بن حسین تبریزی»، با تخلص «تائب»، تمام توحید مفضل را در دو هزار بیت به شعر در آورده است. ۶- ترجمه «مولی محمد صالح بن محمد باقر قزوینی روغنی ۷- ترجمه «شیخ فخر الدین ترکستانی ما وراء النهری» ۸- ترجمه آقای «زین العبادین کاظمی خلخالی» ۹- ترجمه آقای «علی اصغر فقیهی»، که ترجمه کاملی از توحید مفضل نیست، بلکه مترجم کوشیده که با حذف برخی از مطالب و همراه کردن چند تصویر و قلمی نسبتا روان، نوشته‌ای مناسب برای «دانش آموزان» تهیه کند. ۱۰- ترجمه آقای نجف علی میرزایی به نام «شگفتی‌های آفرینش از زبان امام صادق (ع». به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت علامه مجلسی، چاپ مصحح و تحقیق شده‌ای از این اثر توسط مصحح محترم عرضه شده است. در تصحیح از نسخه‌های خطی و چاپی مخصوصا، نسخه موجود در کتابخانه مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی رحمة‌الله‌علیه ، استفاده شده است. علاوه بر مقدمه، ویرایش صوری، تیترگذاری، فهرست‌های فنی لازم و استخراج آیات و روایات ، در پانوشت، اعلام کتاب به اجمال معرفی شده و پاورقی‌های استاد علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه و مقدمه آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی تستری بر این کتاب افزوده شده است. فهرست آیات، احادیث، افراد، کتاب‌ها و منابع در پایان کتاب ذکر شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |