زمان تقریبی مطالعه: 21 دقیقه
 

تاریخ سرگذشت مسعودی




تاریخ سرگذشت مسعودی، خاطرات و سفرنامه مسعود میرزا ظل السلطان (فرزند ناصرالدین شاه) به روایت خود او .


۱ - تاریخچه تاریخ سرگذشت مسعودی


مسعود میرزا در ۱۳۲۳ این کتاب را به کمک فرزندش، اسماعیل میرزا، تدوین کرد.
وی بخش مهمی از کتاب را تقریر کرده و اسماعیل میرزا نوشته و بخش دیگر را از روزنامه شکارهای خود نقل کرده است.
[۱] مسعود میرزا بن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۲ - فصل‌های کتاب


این کتاب دارای دو بخش است: شرح مسافرت‌های نویسنده به مناطق مختلف ایران در شش باب، و شرح سفر او به فرنگستان که در خلال آن‌ها اطلاعات دیگری هم آمده است.

۳ - باب اول نسب مسعود میرزا


باب اول کتاب درباره تاریخ تولد و نسب و نژاد مسعودمیرز است؛ طبق روایت او نسبِ خاندان قاجار به اشکانیان می‌رسد.
[۳] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱ـ۲، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۴ـ ۵، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۵] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۴ - سفر مسعود میرزا به استرآباد


باب دوم درباره سفر مسعود میرزا به مازندران و استرآباد است.
مسعود میرزا سیزده ساله بود که پدرش او را حاکم آن‌جا کرد.
وی در شرح سفر خود، به وقایع مهم دوره سلطنت پدرش اشاره می‌کند، از جمله به عزل امیرکبیر، فتنه بابیه، مسئله هرات، شورش هند، انقلاب افغانستان و دولت دوست محمدخان افغان، شورش مجارستان، جنگ سواستوپول / سباستوپل، تأسیس فراماسونری به دست میرزاملکم خان، برقراری دارالشورای دولتی و شکست سپاه ایران از تراکمه.
[۶] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷ـ۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

از دیگر مطالب این باب است: توضیحاتی درباره بناهای به جا مانده از دوره صفویه و زندیه و دوره فتحعلی شاه در شهرهای فرح آباد (خزرآباد) و اشرف (بهشهر) و بارفروش (بابل) و ساری،
[۷] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۸] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ص۲۷،همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۹] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ص۲۸،همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۱۰] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۰ـ۳۲.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
نام بلوکات و افواج مازندران و استرآباد.
[۱۱] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳ـ۳۴، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۱۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۱۳] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

و گزارشی از پوشاک مردم منطقه.
[۱۴] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۸ـ۲۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

مسعود میرزا درباره عمارتها و محله‌های تهران نیز مطالب مهمی ذکر کرده است.
[۱۵] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۷۳ـ۷۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۵ - باب سوم پوشاک مردم منطقه


باب سوم، شرح سفر او به فارس است که ضمن آن، وقایع تاریخی، موقعیت جغرافیایی، شرح بلوکات
[۱۶] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
و افواج
[۱۷] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
و ایلات.
[۱۸] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۰۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۱۹] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

آن منطقه و نحوه جمع آوری مالیات و خرج کردن آن بیان شده است.
[۲۰] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

برخی دیگر از مطالب مهم این باب عبارت است از: اطلاعاتی درباره علما و مشایخ صوفیه و اختلافات آنان با هم،
[۲۱] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۳۴ـ۱۳۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
سوءقصد نافرجام یکی از اعضای بابیه به ناصرالدین شاه،
[۲۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۶۳ـ۱۶۴.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
فرمان قتل عام بابیه،
[۲۳] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
شورش علیقلی خان قشقایی بر قوام الدوله و ذکر اخبار و حوادث سیاسی جهان.
[۲۴] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۶ - باب چهارم سفرنامه اصفهان


باب چهارم، سفرنامه اصفهان است که در این باب نیز مطالب تاریخی و جغرافیایی منطقه ذکر شده است.
[۲۵] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۹۴ـ ۲۶۸.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

مطالب مهم این باب عبارت است از: شرح قحطی ایران در سالهای ۱۲۸۶ تا ۱۲۸۹،
[۲۶] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۱۰ـ۲۱۱.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
اختلافات میان ظل السلطان و میرزاحسین خان سپهسالار (صدراعظم ناصرالدین شاه)، و مطالبی درباره بختیاریها.
[۲۷] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۲۸، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۲۸] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۰ـ۲۳۲، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۲۹] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۸.، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۷ - باب پنجم سفر به عراق


باب پنجم شرح سفر مسعود میرزا به عراق عجم (اراک) است.
[۳۰] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۶۹ـ۲۷۰.، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۸ - باب ششم سفر به بروجرد


باب ششم به شرح سفر بروجرد و لرستان اختصاص دارد و ضمن آن به این مسائل نیز پرداخته شده است: شورش ایلات لر، جنگ لرستان، شورش افغانها، شورش ارامنه و مصر علیه عثمانی، تنبیه ایلات کرمانشاه،
[۳۱] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۷۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۳۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۸۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۳۳] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۹۳ـ۲۹۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۳۴] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۰۲.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
نحوه برکناری مسعود میرزا از حکومت اصفهان و منصب فروشی در دربار قاجار (ظل السلطان، ۱۳۶۲شص ۳۲۱ـ ۳۲۲.
)، شرح کتابهایی که به همت او ترجمه شده بوده است.
[۳۵] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳۲ـ ۳۳۳.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.

وی در پایان این باب مطالبی درباره شکارهای خود آورده و ذیل نام حیوانات مختلف توضیحاتی درباره آن حیوان داده است
[۳۶] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳۳ـ ۳۵۸، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
) خاطرات ظل السلطان، چاپ حسین خدیوجم، ج۱، مقدمه افشار، ص۱۴، تهران ۱۳۶۸ش.

۹ - فصل دوم سفر به فرنگستان


بخش دوم کتاب، سفرنامه فرنگستان است.
این سفر در ۱۳۲۳ از بندر انزلی آغاز شد.
مطالب این بخش مشتمل است بر مشاهدات نویسنده از روسیه، اتریش، آلمان و فرانسه و مطالبی درباره کشتار یهودیان و درگیری ارامنه و مسلمانان در بادکوبه.
[۳۷] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۳۸] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۵، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۳۹] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸ ـ۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۰] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۱] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۴۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۳] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۵۶، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۴] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۶۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۵] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۱۰ - عیوب کتاب


مسعود میرزا هنگام تدوین کتاب، هرگاه مطلبی را به خاطر می‌آورده که با مطالبش ارتباط داشته به سفرنامه می‌افزوده است؛ ازین رو کتابش انسجام ندارد.
همچنین اظهارنظرهای بی مایه، خودستاییها و تحقیقات غیرقابل اعتماد نیز از ارزش کتاب کاسته است.
[۴۶] تهران ۱۳۶۸ش.، مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، ج۱، مقدمه افشار، ص۱۳ـ۱۴، تاریخ سرگذشت مسعودی، خاطرات ظل السلطان، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۸ش.


۱۱ - محسنات کتاب


او در شرح هر منطقه به اساطیر و تاریخ آن، برگرفته از روضه الصفا و حبیب السیر، می پردازد
[۴۷] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۶۵ـ۷۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۴۸] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۹ـ ۲۴۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
و علاوه بر این، در باره جغرافیا، محصولات، صنایع، بناهای تاریخی، قبایل و عشایر، رجال، علما و معاریف، آداب و رسوم و حیات وحش آن‌جا شرح می‌دهد.
گزارشهای او در این موارد حاصل مشاهدات وی و از دیدگاه یک شاهزاده قاجار و حاکم آن مناطق است.
این کتاب نکات بسیار ارزشمندی دارد که از طریق آن می‌توان به شیوه آموزش و پرورش شاهزادگان قاجار، زندگی در دربار، وضع آنان در منطقه حکومتی، چگونگی اداره آن مناطق به دست لله و وزیر و مشاور، و میزان و نحوه دریافت مواجب از وزیر پی برد.
[۴۹] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۵۰] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۵۱] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
[۵۲] مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۵ ـ۸۶.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.


۱۲ - چاپ های متعدد کتاب


تاریخ سرگذشت مسعودی اولین بار در ۱۳۲۵ در تهران چاپ سنگی شد.
[۵۳] ج۱، ستون ۷۱۲، خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ ش.

در ۱۳۶۲ش دو چاپ عکسی از همین چاپ در تهران منتشر گردید که یکی از آن‌ها را فرهنگسرای یساولی با مقدمه ابوالحسن شمس محمدی و افزودن فهرست اعلام و چند عکس، به چاپ رساند و دیگری را انتشارات دنیای کتاب با مقدمه ناشر و آلبومی از تصاویر چاپ کرد.
در ۱۳۶۳ش به کوشش حسین خدیوجم (متوفی ۱۳۶۵ش) متن کتاب منقح شد و، در ۱۳۶۸ ش، در سه جلد، همراه با حواشی و توضیحات، با عنوان خاطرات ظل السلطان به چاپ رسید.
منابع:
(۱) مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
(۲) مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی، خاطرات ظل السلطان، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۸ش.
(۳) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ ش.

۱۳ - پانویس

 
۱. ↑ مسعود میرزا بن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱ـ۲، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۴ـ ۵، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۵. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۶. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷ـ۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۷. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۸. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ص۲۷،همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۹. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ص۲۸،همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۰. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۰ـ۳۲.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۱. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳ـ۳۴، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۳. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۴. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۸ـ۲۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۵. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۷۳ـ۷۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۶. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۷. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۸. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۰۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۱۹. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۲۹.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۰. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۱. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۳۴ـ۱۳۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۶۳ـ۱۶۴.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۳. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۴. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۵.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۵. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۹۴ـ ۲۶۸.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۶. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۱۰ـ۲۱۱.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۷. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۲۸، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۸. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۰ـ۲۳۲، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۲۹. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۸.، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۰. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۶۹ـ۲۷۰.، همراه با سفرنامهفرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۱. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۷۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۸۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۳. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۹۳ـ۲۹۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۴. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۰۲.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۵. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳۲ـ ۳۳۳.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۶. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۳۳۳ـ ۳۵۸، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۷. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۸. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۵، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۳۹. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸ ـ۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۰. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۱. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۴۹، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۳. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۵۶، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۴. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۶۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۵. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۶. ↑ تهران ۱۳۶۸ش.، مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، ج۱، مقدمه افشار، ص۱۳ـ۱۴، تاریخ سرگذشت مسعودی، خاطرات ظل السلطان، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۸ش.
۴۷. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۶۵ـ۷۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۸. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۳۹ـ ۲۴۰.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۴۹. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۱۷، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۵۰. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۲۰، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۵۱. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۳، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۵۲. ↑ مسعود میرزابن ناصر ظل السلطان، تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی نامه و خاطرات ظل السلطان، ج۱، ص۸۵ ـ۸۶.، همراه با سفرنامه فرنگستان، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۵، چاپ افست ۱۳۶۲ش.
۵۳. ↑ ج۱، ستون ۷۱۲، خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ ش.


۱۴ - منابع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ سرگذشت مسعودی»، شماره۳۱۰۴.    


رده‌های این صفحه : تاریخ ایران | سفرنامه‌ها | قاجار | کتب تاریخی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.