برس نمرودبِرْس، یا بِرسِ نِمرود (که در متون کهن به شکل بُرس نیز آمده) ویرانه ای در چهارده کیلومتری جنوب غربی شهر حِلّه در کرانه رود فرات، و نوزده کیلومتری جنوبِغربی شهرِ بابِل، در ساحل شرقیِ دریاچه هندیه است. ۱ - قدمت برس نمروداین مکان، شهر کهن بورسیپّا بوده که همطراز بابل به شمار می‌رفته است. عربها این ویرانه های عظیم را، که از بزرگترین آثارِ باقیمانده از عهد بابلی‌هاست، قصر نمرود بن کنعان («صَرْح نمرود») [۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۱۳۶، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، ج۱، ص۱۳۶، ۵۶۵، ج۴، ص۷۷۳.
یا بُخْتُ نَصَر [۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۱۶۵، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، ج۱، ص۱۳۶، ۵۶۵، ج۴، ص۷۷۳.
می‌پنداشتند.
در عصر حاضر نیز آن را خرابه های برجِ بابل می‌دانند. این تصور نادرست حتی پس از آن‌که راولینسن با استفاده از کتیبه‌ها ثابت کرد که خرابه‌ها متعلق به برج معبدِ «نبو» در بورسیپا بوده، همچنان وجود داشت. ۲ - تصرف حضرت علی اطراف دریاچه باتلاقی برسهنوز روشن نیست که در قرون اولیه اسلامی، شهری در این ناحیه کهن بر جای بوده است یانه؛ تنها بَلاذُری از «عَجَمَه بُرس» (به آشوری : «اگمّی»)، ناحیه اطراف دریاچه باتلاقی برس نام برده که علی علیه‌السلام تصرف کرده بود. ۳ - نظر تاریخ‌نویسان در مورد برس نمرودقُدامه به برسِ علیا و سفلی اشاره کرده و ابن خرداذبه در صورتهای خراج، آنها را سیبَیْن و وُقوف خوانده و از نواحی (طَسّوج) استانِ بِهْقُباذ مرکزی دانسته است. در دوران باستان نیز ناحیه بابل و خصوصاً بورسیپا، از لحاظ صنعت نساجی شهرت داشته است. این صنعت در دوره اسلامی ادامه یافت. به گفته مسعودی [۳]
علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۶، ص۵۹، چاپ باربیه دمینار و پاوه دکورتل، پاریس ۱۸۶۱ـ۱۸۷۷، ج۶، ص۵۹.
جامه‌هایی که در ناحیه برس تهیه می‌شد بُرْسیّه، یا به اعتبار نام روستایی میان برس و بابل و حلّه، خُطرنیّه خوانده می‌شد (طبق تصحیح گ).
بنابراین، «نَرسِیّه» در معجم البلدان [۴]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۷۷۳، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، ج۱، ص۱۳۶، ۵۶۵، ج۴، ص۷۷۳.
باید به «بُرسیّه» تصحیح شود.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن خرداذبه، المسالک والممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷، ص۸. (۲) عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماءالبلاد والمواضع، ص۱۴۹. (۳) احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۸۶۶، فهرست. (۴) قدامه بن جعفر، کتاب الخراج، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷، ص۲۳۸. (۵) علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ باربیه دمینار و پاوه دکورتل، پاریس ۱۸۶۱ـ۱۸۷۷، ج۶، ص۵۹. (۶) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، ج۱، ص۱۳۶، ۵۶۵، ج۴، ص۷۷۳؛ ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بِرْس»، شماره۹۵۶. |