بازنگاری اساس الاقتباس (کتاب)بازنگری اساس الاقتباس خواجه نصیرالدین طوسی به کوشش مصطفی بروجردی به رشته تالیف درآمده است. این کتاب اثری است که در فن منطق و آیین اندیشیدن به رشته تحریر آمده است. ۱ - معرفی اجمالیدر کتاب حاضر مصطفی بروجردی با استناد به متن چاپ شده مدرس رضوی به تصحیح ان اهتمام کرده است. وی علاوه بر ان نثر خواجه نصیر را به نثر فارسی امروزی تغییر داده همچنین مطالبی را که پشت سرهم و بدون فاصله بوده در صورت لزوم با شماره گذاری یا با استفاده از حروف ابجد از هم متمایز کرده است. ۲ - ساختار کتابکتاب شامل درآمد، دیباچه، بازنگاشت دیباچه، مقدمه، آغاز سخن، نه مقدمه، جداول، فهرست تفصیلی و نمایه می‌باشد. ۳ - گزارش محتوادرآمد درباره کتاب الاساس الاقتباس می‌باشد در مقدمه مولف هدف خود از تالیف کتاب را آورده است که «هدف از نگارش این مجموعه، این است که مباحثی را که از دانشمندان علم منطق استفاده نموده یا بر اساس قواعد و اصول این دانش اجتهاد و استنباط کرده‌ام در این جا مطرح نمایم.» . آغاز سخن درباره اینکه دو نوع علم در عالم وجود دارد بحث می‌کند. و ضروزت یادگیری علم منطق می‌باشد. پیش از تالیف شرح اشارات بوده است. این کتاب به زبان فارسی تالیف گردیده و آن را رکن الدین به عربی ترجمه کرده است. وجه تسمیه این کتاب به اساس الاقتباس به درستی معلوم نیست و شاید از آن روی که این کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس علوم می‌باشد خواجه این نام را برای کتاب مناسب دیده و تالیف خود را بدین نام نامیده است. ۴ - مقالات کتابخواجه در تالیف این کتاب بر روش کتاب منطق شفا، آن را به ۹ بخش تنظیم کرده و هر یک را مقاله نامیده که هر مقاله آن به چند فن و هر فن به چند فصل منقسم شده است که عبارتند از: ۴.۱ - مقاله اولدر مدخل منطق که آن را به یونانی ایساغوجی خوانند. شامل ۴ فن به شرح زیر است: ۱. در مباحث الفاظ (۳ فصل) [۱]
بازنگاری اساس الاقتباس،طوسی،ص۲۱.
۲. در مباحث کلی و جزوی (۴ فصل) ۳. در مباحث ذاتی و عرضی (۴ فصل) ۴. در مباحث کلیات خمسه (۵ فصل) ۴.۲ - مقاله دومدر مقولات عشر که آن را به یونانی قاطیغوریاس نامند. شامل ۹ فصل به شرح زیر است: ۱. ابتدا سخن در مقولات ۲. در معرفت موضوع که اسم هر جوهر و عرض بی آن متصور نشود ۳. در تعریف جوهر و بیان انواع او و فرق میان جوهر و عرض ۴. در تعریف کمیت و بیان انواع و اقسام او ۵. در معرفت کیفیت و بیان انواعش ۶. در معرفت مقوله مضاف و انواعش ۷. در شش مقوله باقی ۸. در معرفت اقسام تقابل ۹. در اقسام تقدم و تاخر و معیت ۴.۳ - مقاله سومدر اقوال جازمه که آن را به یونانی آنالوطیقای دوم یا ابودقطیقا و یا باری ارمیناس نامند. شامل دو فن به شرح زیر است: ۱. در معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف قضایا (۱۶ فصل) ۲. در جهات قضایا و اعتبار آن در ابواب تناقض و عکس آنچه تعلق به آن دارد. (۱۱ فصل) ۴.۴ - مقاله چهارمدر در علم قیاس که آن را به یونانی آنالوطیقای اول خوانند. شامل دو فن به شرح زیر است: ۱. فن اول در قیاس و آن دو قسم است: - قسم اول در تعریف قیاس و اقسامش و بیان قیاسات حملی (۱۰ فصل) - قسم دوم در قیاسات شرطی اقترانی و استثنائی (۸ فصل) ۲. فن دوم در لواحق و عوارض قیاس و ذکر تالیفاتی که شبیه بود به قیاس (۱۲ فصل) ۴.۵ - مقاله پنجمدر برهان که آنرا به یونانی آنالوطیقای دوم یا ابودقطیقا نامند. مشتمل بر دو فن: ۱. فن اول در برهان (در کیفیت اکتساب تصدیقات یقینی به برهان؛ ۱۸ فصل) ۲. فن دوم در حد (در کیفیت اکتساب تصورات تام به حد؛ ۱۲ فصل) ۴.۶ - مقاله ششمدر جدل که آنرا به یونانی طوبیقا خوانند. مشتمل بر ۳ فن: ۱. فن اول در مقدمات (۵ فصل) ۲. فن دوم در مواضع (۶ فصل) ۳. فن سوم در وصایا (۳ فصل) ۴.۷ - مقاله هفتمدر مغالطه که آنرا به یونانی سوفسطیقا خوانند. شامل سه فصل: ۱. در بیان تبکیت مغالطی و ذکر صناعت مغالطه و منفعت آن ۲. در حصر اسباب غلط و مغالطه که داخل بود در نفس تبکیت ۳. در بیان اسباب مغالطه از امور خارجی و ذکر آنچه مسائل و مجیب را در این صناعت نافع بود. ۴.۸ - مقاله هشتمدر خطابه که آنرا به یونانی ریطوریقا خوانند. شامل ۳ فن: ۱. فن اول در اصول و قواعد خطابت (۴ فصل) ۲. فن دوم در اعداد انواع (۸ فصل) ۳. فن سوم در توابع و آنچه بر آن ماند (۴ فصل) ۴.۹ - مقاله نهمدر شعر که آنرا به یونانی بوطیقا خوانند. شامل ۳ فصل: ۱. در اشاره به ماهیت و منفعت شعر و آنچه به آن تعلق دارد. [۲]
بازنگاری اساس الاقتباس،طوسی،ص۶۵۵.
۲. در تحقیق تخییل و محاکات و بیان وجوه استعمال آن ۳. در احوال الفاظ و اشاره به صفتهای شعری بر سبیل اجمال این کتاب گرانبها که در حد خود بی مثل و نظیر است پس از کتاب منطق شفاء شیخ الرئیس ابو علی سینا بهترین و جامع‌ترین کتابی است که در فن منطق تالیف شده و شاید از ابتدا ترجمه و نقل علوم عقلی از یونانی تا کنون کتابی به تحقیق و بسط و جامعیت مانند این کتاب در این علم به زبان فارسی تالیفی نشده باشد. اساس الاقتباس کتابی است در علم منطق، این کتاب پس از منطق شفا بزرگترین و مهمترین کتابی است که در این علم تالیف شده است. ۵ - تاریخ تالیفتاریخ تالیف این کتاب چنانکه در آخر اغلب نسخ خطی این کتاب ذکر شده سال ۶۴۳ است و بنابراین تالیف این کتاب پس از تالیف اخلاق ناصری وپیش از تالیف شرح اشارات بوده است. این کتاب به زبان فارسی تالیف گردیده و آن را رکن الدین به عربی ترجمه کرده است. وجه تسمیه این کتاب به اساس الاقتباس به درستی معلوم نیست و شاید از آن روی که این کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس علوم می‌باشد خواجه این نام را برای کتاب مناسب دیده و تالیف خود را بدین نام نامیده است. مزیتی که این کتاب را بر کتب دیگر این فن متمایز کرده است یکی این است که این کتاب به فارسی ساده تالیف شده و دیگر آنکه از ایرادات و اعتراضاتی که غالبا مفید فائده نیست و جز سرگردانی خواننده نتیجه‌ای ندارد خالی می‌باشد و دیگر اینکه شامل تمام فنون منطق است و هر یک از فنون منطق به طور مستوفی در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است. ۶ - وضعیت کتابکتاب دارای پاورقی و توضیحاتی در بعضی از صفحات می‌باشد که به بعضی از مطالب مربوط کتاب به خواننده کمک می‌کند. . در ضمن پاورقی‌های کتاب اغلب از مرحوم میرزا طاهر تنکابنی است که مرحوم مدرس رضوی در نسخه خود درج نموده است در پایان کتاب بخش جداول که جدول صور منطقی در آن درج شده است قرار دارد و در انتها فهرست مطالب و اعلام کتاب جای داده شده است. ۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |